Monthly Archives: April 2020

Η επιδημία του Φιλοσόφου

Posted on by

Σημείωμα της μετάφρασης

Αν και το κείμενο του D’ Eramo μπορεί να διαβαστεί σε κάποια σημεία ως απλουστευτική κριτική στον Agamben (όσον αφορά το σύνολο του έργου του και όχι τα πρόσφατα άρθρα του σχετικά με την πανδημία), το μεταφράζουμε γιατί θεωρούμε ότι είναι χρήσιμο για μια σειρά από λόγους. Υπάρχει μια τάση, τόσο σε ακαδημαϊκά κείμενα όσο και στον κινηματικό λόγο, αλλά και στον τυχαίο καθημερινό διάλογο να υπερθεματίζονται οι (προφανείς) βιοπολιτικές διαστάσεις της παρούσας κατάστασης. Είναι αποτέλεσμα, μεταξύ άλλων, της πρώτης αντανακλαστικής και βιωματικής αντίδρασης πολλών από εμάς που είδαν τις πρώτες μέρες της καραντίνας να ξεδιπλώνονται μπροστά τους σελίδες από τα βιβλία του Φουκώ και μυθιστορημάτων επιστημονικής φαντασίας.

Αυτή η, εν πολλοίς, αυθόρμητη αντίδραση όμως έχει σε περιπτώσεις την τάση να αυτονομείται θεωρητικά, εστιάζοντας μόνο σε μία διάσταση της διαχείρισης της πανδημίας, και να κλείνει τα μάτια της απέναντι στα γεγονότα. Έτσι, όχι μόνο δυσκολεύεται να παρακολουθήσει τις αντιφάσεις της παρούσας συνθήκης υποθέτοντας μια ανύπαρκτη ομοιομορφία στις αποφάσεις της εξουσίας –πως π.χ. η καραντίνα αλλού είναι κάτι που επιβλήθηκε εσπευσμένα από τα πάνω ενώ αλλού είναι κάτι που καθυστέρησε όσο περισσότερο γινόταν εις βάρος του πληθυσμού (βλ. Αγγλία), ή πως σε άλλα μέρη έγινε αίτημα των από κάτω (βλ. Χιλή) ενώ αλλού πήρε διαστάσεις ολοκληρωτικού ελέγχου (βλ. Νότια Κορέα)– αλλά στην προσπάθειά της να επιβεβαιώσει την αξίωση για ριζοσπαστισμό τείνει να εφάπτεται και με συνωμοσιολογικές θεωρίες (συνήθως ακροδεξιάς κοπής) και σε περιπτώσεις καταλήγει να υποβαθμίζει ακόμα και την ύπαρξη νεκρών λόγω πανδημίας. Φαίνεται παράδοξο ότι μια θεωρητική παράδοση (όπως είναι αυτή του Φουκώ και του Αγκάμπεν) που εκκινεί από την αξίωση για πολλαπλότητα, θεωρητική ευελιξία και στέκεται προγραμματικά ενάντια στον αναγωγισμό και την υποστασιοποίηση, καταλήγει να γίνεται τόσο μονολιθική στην εφαρμογή της. Αν στη θέση ενός χυδαίου αναγωγιστικού οικονομισμού που διαστρεβλώνει τη μαρξική παράδοση βάλουμε έναν απλουστευτικό αναγωγισμό άλλου τύπου που αποδίδει τα πάντα στην επιδίωξη ολοκληρωτικού ελέγχου (και αν ναι, με ποιον στόχο;) δεν έχουμε καταφέρει πολλά θεωρητικά και πολιτικά.

Το ζήτημα δεν είναι ένα θεωρητικό debate αν η αναπαραγωγή της καπιταλιστικής σχέσης ή η βιοπολιτική διαχείριση είναι το πρωτεύον, ένα κονταροχτύπημα μαρξικής και φουκωϊκής παράδοσης. Το ζήτημα είναι το κατά πόσο τα θεωρητικά εργαλεία που χρησιμοποιούμε μας διευκολύνουν να αντιληφθούμε κριτικά την πραγματικότητα και τις συνέπειες που υφιστάμεθα ή κατά πόσο η θεωρητική μας περιχαράκωση μας υποχρεώνει να εγκαταλείψουμε την πραγματικότητα για να διασώσουμε απλοποιητικά θεωρητικά σχήματα και πολιτικές θέσεις. Υπ’ αυτήν την έννοια το συγκεκριμένο κείμενο αν και «χαμηλής» θεωρητικής έντασης και εμβάθυνσης είναι ιδιαίτερα χρήσιμο. Καλό είναι σε μια πρωτόγνωρη κατάσταση να δίνουμε λίγο χρόνο και χώρο πριν την αναλύσουμε, διατηρώντας για τους εαυτούς μας τη δυνατότητα αμφιταλάντευσης και διερεύνησης.

Ξενιστές καταστάσεων για την άρση της πανδημικής αποξένωσης, 21 Απριλίου 2020

 

Marco D’ Eramo

Η Επιδημία του Φιλοσόφου

«Δεν θα υπάρξει ανάκαμψη. Θα υπάρξει κοινωνική αναταραχή. Θα υπάρξει βία. Θα υπάρξουν κοινωνικοοικονομικές συνέπειες: δραματική ανεργία. Οι πολίτες θα υποφέρουν πολύ: κάποιοι θα πεθάνουν, άλλοι θα αισθάνονται φρικτά.»[1] Αυτά δεν είναι τα λόγια κάποιου εσχατολόγου, αλλά του Jacob Wallenberg, γόνου μίας από τις πιο ισχυρές δυναστείες του παγκόσμιου καπιταλισμού, ο οποίος προβλέπει μια παγκόσμια οικονομική συρρίκνωση της τάξης του 30 τις εκατό και υψηλότατη ανεργία ως αποτέλεσμα των λοκντάουν λόγω κορωνοϊού.  Ενώ οι φιλόσοφοι ανησυχούν ότι οι ηγέτες μας εκμεταλλεύονται την επιδημία προκείμενου να επιβάλουν βιοπολιτική πειθαρχία, την ίδια την κυρίαρχη τάξη φαίνεται να την απασχολεί το αντίθετο: «Είμαι έντρομος για τις συνέπειες που θα έχει στην κοινωνία… Πρέπει να ζυγίσουμε  το ρίσκο του πόσο δραστικά θα επηρεάσει το φάρμακο τον ασθενή.» Εδώ, ο Σουηδός μεγιστάνας επαναλαμβάνει την πρόγνωση του Τραμπ ότι το φάρμακο θα σκοτώσει τον ασθενή. Ενώ οι φιλόσοφοι θεωρούν τα μέτρα ενάντια στη μετάδοση του ιού –την απαγόρευση της κυκλοφορίας, το κλείσιμο των συνόρων, τους περιορισμούς στις δημόσιες συναθροίσεις– έναν απειλητικό μηχανισμό ελέγχου, οι κυβερνώντες φοβούνται ότι τα λοκνταουν θα λασκάρουν τον έλεγχό τους.

Προσπαθώντας να εκτιμήσουν την επίδραση του COVID-19, οι εν λόγω φιλόσοφοι παραθέτουν τις εντυπωσιακές σελίδες σχετικά με την πανούκλα από το Επιτήρηση και Τιμωρία, όπου ο Φουκώ, περιγράφει τις νέες μορφές επιτήρησης και ελέγχου που επέφερε το ξέσπασμά της στα τέλη του 17ου αιώνα.[2] Ο στοχαστής που έχει πάρει την πιο ξεκάθαρη θέση για την πανδημία είναι ο Giorgio Αγκάμπεν, σε μια σειρά πολεμικών άρθρων με πρώτο το «Η επινόηση μίας επιδημίας», που δημοσιεύτηκε στην il manifesto στις 26 Φεβρουαρίου του 2020. Εκεί, ο Αγκάμπεν περιγράφει τα μέτρα έκτακτης ανάγκης που εφαρμόζονται στην Ιταλία για να σταματήσουν τη διασπορά του ιού ως, «φρενήρη, παράλογα και παντελώς αβάσιμα». «O φόβος της πανδημίας εκφράζει πανικό», γράφει, «και στο όνομα της ασφάλειας αποδεχόμαστε μέτρα που περιορίζουν σοβαρά την ελευθερία μας, δικαιολογώντας την κατάσταση εξαίρεσης». Για τον Αγκάμπεν, η αντίδραση στον κορωνοϊό καταδεικνύει μια «τάση να χρησιμοποιείται η κατάσταση εξαίρεσης ως κανονικό παράδειγμα διακυβέρνησης» – «Είναι σχεδόν σαν, με την τρομοκρατία να έχει πλέον εξαντληθεί ως αιτία μέτρων εξαίρεσης, η επινόηση μιας επιδημίας να προσέφερε το ιδανικό πρόσχημα για την απεριόριστη διατήρηση αυτών των μέτρων». O Αγκάμπεν επανεπιβεβαίωσε αυτές τις ιδέες σε άλλα δύο κείμενα που εμφανίστηκαν στην ιστοσελίδα του Ιταλικού εκδοτικού οίκου Quolibet στα μέσα Μάρτη.[3]

Ο Αγκάμπεν, λοιπόν, έχει συνάμα και δίκιο και άδικο· η καλύτερα εξαιρετικά άδικο, και σχετικά δίκιο. Έχει άδικο διότι τα βασικά γεγονότα τον αντικρούουν. Ακόμα και μεγάλοι στοχαστές μπορεί να πεθάνουν από τη μετάδοση της νόσου  –o Χέγκελ πέθανε από χολέρα το 1831– και οι φιλόσοφοι έχουν καθήκον να επανεξετάζουν τις απόψεις τους όταν οι περιστάσεις το απαιτούν: αν η άρνηση του κορωνοϊού ίσως να ήταν δυνατή τον Φεβρουάριο, δεν είναι λογική πλέον, τέλη Μάρτη. Όμως, ο Αγκάμπεν έχει δίκιο ότι οι ηγέτες μας χρησιμοποιούν κάθε ευκαιρία προκειμένου να κατοχυρώσουν την εξουσία τους, ιδιαίτερα σε εποχές κρίσης. Δεν είναι μυστικό το γεγονός ότι γίνεται εκμετάλλευση του κορωνοϊού ώστε να ενισχυθεί η υποδομή της μαζικής επιτήρησης. Η κυβέρνηση της Νότιας Κορέας ανέλυσε τη μετάδοση του ιού με τον εντοπισμό των πολιτών της μέσω κινητών τηλεφώνων –πολιτική η οποία προκάλεσε σάλο όταν ξεσκέπασε μια σειρά από εξωγαμιαίες σχέσεις. Στο Ισραήλ, η Μοσάντ θα εφαρμόσει σύντομα τη δική της εκδοχή αυτής της μορφής εντοπισμού, ενώ η κινεζική κυβέρνηση επενδύει στην παρακολούθηση μέσω βίντεο και σε συσκευές αναγνώρισης προσώπου (όχι ότι οι ανά τον κόσμο υπηρεσίες πληροφοριών περίμεναν την δικαιολογία μιας επιδημίας για να αρχίσουν να μας παρακολουθούν ψηφιακά). Αυτή τη στιγμή, πολλές ευρωπαϊκές κυβερνήσεις αποφασίζουν αν θα μιμηθούν τα νοτιοκορεάτικα και κινέζικα προγράμματα ψηφιακής παρακολούθησης, με τη Βρετανική ICO [Υπηρεσία Πληροφοριών] να εγκρίνει το μέτρο αυτό στα τέλη του Μάρτη. Ο Αγκάμπεν δεν είναι ο πρώτος που ισχυρίστηκε ότι στόχος της κοινωνικής κυριαρχίας είναι η πολυδιάσπαση των κυριαρχούμενων· ο Γκυ Ντεμπόρ έγραφε στην Κοινωνία του Θεάματος ότι η ανάπτυξη των καπιταλιστικών-εμπορευματικών ουτοπιών θα μας απομόνωναν από κοινού, στον «ολοκληρωμένο διαχωρισμό».

*

Έτσι, στο τέλος της κρίσης η δύναμη επιτήρησης των κυβερνήσεων θα έχει δεκαπλασιαστεί. Αλλά παρ’ όλα αυτά, ενάντια στον Αγκάμπεν, η μετάδοση του ιού παραμένει πραγματική, θανατηφόρα και καταστροφική. Το γεγονός ότι οι υπηρεσίες ασφαλείας πιθανότατα θα ωφεληθούν από την πανδημία δεν δικαιολογεί το άλμα στον παρανοϊκή συνωμοσιολογία: η κυβέρνηση του Μπους δεν είχε ανάγκη να καταστρέψει η ίδια τους Δίδυμους Πύργους προκειμένου να περάσει τις αντιτρομοκρατικές διατάξεις (Patriot Act)· o Cheney και ο Rumsfeld μπόρεσαν να νομιμοποιήσουν την απαγωγή και τα βασανιστήρια απλά δράττοντας την ευκαιρία που τους παρουσιάστηκε με την 11η Σεπτέμβρη.

Αναφέρω την επίθεση στο World Trade Center διότι αποκαλύπτει ένα δεύτερο ελάττωμα στο έργο του Αγκάμπεν, σύμφωνα με το οποίο όλες οι τεχνικές κοινωνικού ελέγχου εξηγούνται χρησιμοποιώντας ένα μοντέλο κρατικής καταπίεσης ενάντια σε μια ένοπλη εξέγερση. Στα τέλη της δεκαετίας του 1970 και στις αρχές της δεκαετίας του 1980, πολλά Ευρωπαϊκά κράτη επέβαλαν μια κατάσταση εξαίρεσης υποτίθεται για να καταπολεμήσουν την τρομοκρατία, μια εξέλιξη που επηρέασε άμεσα τη γενιά του Αγκάμπεν και τους απογόνους της. Αλλά δεν είναι όλες οι καταστάσεις εξαίρεσης ίδιες. Όπως διδάσκει ο Αριστοτέλης, αν όλες οι γάτες είναι θηλαστικά, δεν είναι όλα τα θηλαστικά γάτες. Η κατάσταση εξαίρεσης που επιβλήθηκε στο όνομα της τρομοκρατίας είναι παρόμοια της κατάστασης εξαίρεσης που σχεδιάστηκε για τον περιορισμό της λέπρας: δηλαδή, τη διαίρεση της κοινωνίας σε δύο διακριτές ομάδες, με τους λεπρούς/τρομοκράτες να αποκλείονται από την κοινότητα των υγιών/νομοταγών πολιτών. Εν αντιθέσει, η παρούσα κατάσταση εξαίρεσης αναπαράγει, καταρχήν, εκείνη που θεωρητικοποιεί ο Φουκώ σχετικά με την πανούκλα, η οποία βασίζεται στον έλεγχο, την ακινητοποίηση και την απομόνωση ολόκληρου του πληθυσμού.[4] Σε αντίθεση με το μοντέλο για τη λέπρα, αυτό το καθεστώς δεν διακρίνει μεταξύ καλών και κακών πολιτών. Όλοι είναι εν δυνάμει κακοί· όλοι πρέπει να είμαστε υπό καθεστώς παρακολούθησης και επίβλεψης. Αυτό το πανοπτικό περικλείει το σύνολο της κοινωνίας, όχι μόνο τη φυλακή ή την κλινική.

Είναι αλήθεια πως είμαστε μάρτυρες ενός γιγαντιαίου και πρωτοφανούς πειράματος κοινωνικής πειθάρχησης, με τρία δισεκατομμύρια ανθρώπους να διατάζονται αυτή τη στιγμή να μείνουν σπίτια τους, οι περισσότεροι εκ των οποίων αποδέχονται αυτούς τους περιορισμούς την ελευθερία τους, με ελάχιστη ενεργή αντίσταση. Κάτι τέτοιο θα ήταν αδιανόητο σαράντα χρόνια πριν. Σε πολλές περιπτώσεις αυτό εξελίσσεται τυφλά και τυχαία, όπως στην Ινδία όπου ο Modi έδωσε εντολή να μείνει σπίτι της όλη η χώρα, παρά την παρουσία 120 εκατομμυρίων μετακινούμενων μεταναστών εργατών ο οποίοι συχνά υποχρεώνονται να ζήσουν στο δρόμο. Στο μεγαλύτερο μέρος του κόσμου ο περιορισμός στο σπίτι είναι δυνατός μόνο για το πλουσιότερο στρώμα, ενώ για την πλειοψηφία οδηγεί απευθείας σε ανεργία και πείνα. Η Ινδία είναι μια ακραία περίπτωση, αλλά μια ταξικά προσανατολισμένη αντίδραση στην επιδημία είναι ορατή σε κάθε χώρα. Όπως το θέτουν οι Times, πρόκειται για μια «καραντίνα των λευκών κολάρων».[5] Οι προνομιούχοι κλειδώνονται σπίτι με γρήγορες συνδέσεις και γεμάτα ψυγεία, ενώ οι υπόλοιποι συνεχίζουν να ταξιδεύουν συνωστισμένοι στο μετρό και να δουλεύουν ο ένας πάνω στον άλλο σε μολυσμένα περιβάλλοντα. Η βιομηχανία τροφίμων, ο ενεργειακός τομέας, οι υπηρεσίες μεταφοράς και οι τηλεπικοινωνιακοί κόμβοι πρέπει να συνεχίζουν να λειτουργούν, παράλληλα με την παραγωγή των απαραίτητων φαρμάκων και του νοσοκομειακού εξοπλισμού. Ο σωματικός διαχωρισμός είναι μια πολυτέλεια που πολλοί δεν μπορούν να έχουν, και οι κανόνες της «κοινωνικής αποστασιοποίησης» εξυπηρετούν τη διεύρυνση του ταξικού χάσματος.

*

Κάτι που μας φέρνει στο κύριο σημείο που διαφεύγει του Αγκάμπεν: η κυριαρχία δεν είναι μονοδιάστατη. Δεν είναι μόνο έλεγχος και επιτήρηση· είναι επίσης εκμετάλλευση και εξαγωγή πλούτου. (Εκτός από Σμιτ, λίγος Μαρξ δεν θα έβλαπτε την ανάλυση του). Η σημαντική ζημιά που απειλεί να επιφέρει στο κεφάλαιο αυτή η πανδημία εξηγεί την επιφυλακτικότητα των πολιτικών να επιβάλλουν την απομόνωση και την καραντίνα: ο Μπόρις Τζόνσον (αρχικά) και ο Τραμπ αποτελούν τα πιο χτυπητά παραδείγματα: αντιτάχθηκαν στο να ανακοινώσουν την καραντίνα για όσο χρόνο μπορούσαν και ευελπιστούν στην άρση της το συντομότερο δυνατό, ακόμα και με κόστος μερικών εκατοντάδων χιλιάδων θανάτων. Στην προκειμένη περίπτωση πρέπει να αντιπαραβάλλουμε τη νωθρότητα των πολιτικών δημόσιας υγείας στην ταχύτητα της αντίδρασης για την οικονομία. Φυσικά, τα «γενναιόδωρα» δημοσιονομικά μέτρα, απηχούν εν μέρει τις ανησυχίες του Wallenberg: έχουν στόχο την αποφυγή ενός μεγάλου παγκόσμιου ξεσηκωμού δίνοντας στους εργάτες αρκετά για να τα βγάλουν πέρα προς το παρόν. Κανείς καπιταλιστής δεν ήθελε να εξαναγκαστεί σε αυτήν την Κεϋνσιανή θέση. Αλλά, όπως παρατήρησε ο υπεύθυνος του πολιτικού γραφείου του Obama, Rahm Emanuel «Ποτέ δεν αφήνεις μια σοβαρή κρίση να πάει στράφι». Έτσι, ενώ γίνονται πενιχρές αυξήσεις στα επιδόματα ασθένειας, τα κράτη έχουν προβεί παράλληλα σε έκτακτα βήματα ενίσχυσης του χρηματοπιστωτικού τομέα, στα λεγόμενα «προληπτικά μέτρα διάσωσης των τραπεζών», σύμφωνα με τον πρώην υπουργό οικονομικών Timothy Geither. Μέχρι στιγμής οι κυβερνήσεις του ΟΟΣΑ έχουν δώσει εγγυήσεις που ξεπερνούν τα 5 τρισεκατομμύρια δολάρια, κι αυτό το ποσό πρόκειται  να αυξηθεί.

Οι κυβερνώντες εκμεταλλεύονται επίσης την πανδημία προκειμένου να προωθήσουν πολιτικές που σε κανονικούς καιρούς θα προκαλούσαν κατακραυγή. Ο Τραμπ έδωσε το ελεύθερο στην αμερικάνικη βιομηχανία να παραβεί τη σχετική με τη ρύπανση νομοθεσία κατά τη διάρκεια της κατάστασης έκτακτης ανάγκης, ενώ ο Μακρόν αποξήλωσε μια από τις κύριες κατακτήσεις του εργατικού κινήματος, επεκτείνοντας την εργασιακή εβδομάδα στις 60 ώρες.[6] Κι όμως, κατά κάποιον τρόπο τα αμελητέα αυτά νομοθετικά κόλπα –υπερβολικά τοπικά και περιορισμένα ώστε να μπορέσουν να διασώσουν την ασθενούσα νεοφιλελεύθερη τάξη– δείχνει ότι η πανδημία βρήκε την κυρίαρχη τάξη απροετοίμαστη: δεν έχουν ακόμα συλλάβει την ύφεση που μας περιμένει, καθώς και τη δυνατότητά της να ανατρέψει τις οικονομικές ορθοδοξίες. Ακριβώς όπως ο Αγκάμπεν βλέπει όλες τις καταστάσεις εκτάκτου ανάγκης σαν αντιτρομοκρατικές, οι ηγέτες μας βλέπουν αυτή τη συστημική κρίση σαν απλώς οικονομική: αντιδρούν στην πανδημία σαν να πρόκειται για ένα νέο 2008, μιμούμενοι τον Bernanke και υπαγορεύοντας φριντμανική νομισματική επέκταση.

Πολύ σύντομα, ολόκληρες περιουσίες θα χαθούν καθώς οι καπιταλιστές θα παρακολουθούν τις επιχειρήσεις τους (αεροπορικές εταιρίες, κατασκευαστικές εταιρίες, εργοστάσια αυτοκίνητων, τουριστικές υπηρεσίες, παραγωγές ταινιών) να φαλιρίζουν. Μα σε αυτό το πλαίσιο, το «ελικόπτερο με τα χρήματα» του Φρίντμαν –η ένεση αστρονομικής ποσότητας ρευστότητας στην οικονομία – θα σημάνει την έναρξη μιας διευρυμένης καταστροφής κεφαλαίου, καθώς το χρήμα που εκδίδεται δεν αντιστοιχεί σε καμία πραγματική αξία. Σε καιρό πολέμου, τόσο το χρηματοπιστωτικό όσο και το υλικό κεφάλαιο καταστρέφονται: υποδομές, εργοστάσια, γέφυρες, λιμάνια, σταθμοί, αεροδρόμια, κτίρια. Αλλά μόλις ο πόλεμος τελειώσει αρχίζει μια περίοδος ανοικοδόμησης, και αυτή η ανοικοδόμηση πυροδοτεί την οικονομική ανάκαμψη. Όμως, η παρούσα επιδημία μοιάζει περισσότερο με βόμβα νετρονίου, η οποία σκοτώνει ανθρώπους και αφήνει ανέπαφα κτίρια, δρόμους, εργοστάσια (αν και άδεια). Έτσι, όταν τελειώσει η επιδημία, δεν θα υπάρχει τίποτα να ξαναχτιστεί – και καμιά επακόλουθη ανάκαμψη.

Μετά την άρση της καραντίνας, οι άνθρωποι δεν θα ξαναρχίσουν έτσι απλά να αγοράζουν αυτοκίνητα και αεροπορικά εισιτήρια στον ίδιο βαθμό που το έκαναν πριν την κρίση. Πολλοί θα χάσουν τις δουλειές τους ενώ εκείνοι που θα τις κρατήσουν θα δυσκολεύονται να βρουν πελάτες και αγοραστές σε μια οικονομία δίχως ρευστό. Εν τω μεταξύ κάποιος θα πρέπει να πληρώσει τον λογαριασμό για τα τεράστια έξοδα που σχετίζονται με τον ιό, ειδικά όταν η επακόλουθη συσσώρευση χρέους θα εξανεμίσει την εμπιστοσύνη των επενδυτών, σημείο στο οποίο ο φόβος του Wallenberg για κοινωνική αναταραχή μπορεί να επιβεβαιωθεί: όποια θεραπεία-σοκ κι αν εφαρμοστεί μετά την κρίση –όταν, στο όνομα της οικονομικής αναγκαιότητας, το κοινό θα αναγκαστεί να πληρώσει για αυτήν τη «γενναιοδωρία»– μπορεί πράγματι να εξωθήσει τους ανθρώπους να εξεγερθούν. Η επιδημία θα αυξήσει τον έλεγχο και την επιτήρηση από τα πάνω· θα αναδομήσει την κοινωνία ως ένα εργαστήριο τεχνικών πειθαρχίας. Αλλά σε αυτήν την περίπτωση, θα είναι οι κυβερνώντες αυτοί που θα πρέπει να βγάλoυν το φίδι από την τρύπα: αυτοί που θέλουν να μας επιβλέπουν και να μας ελέγχουν θα προτιμούσαν να το κάνουν φθηνότερα. Στο τέλος της γραφής, η άρση της καραντίνας θα είναι εύκολη. Η επανεκκίνηση της οικονομίας όμως, θα είναι πιο αμφίβολη.

Ρώμη, 4 Απρίλη 2020

[1] «Coronovirus “Medicine” could trigger social breakdown», Financial Times, 26 Μαρτίου 2020.

[2] Michel Foucault, Επιτήρηση και Τιμωρία: Η γέννηση της φυλακής.

[3] Το άρθρο του Αγκάμπεν στη manifesto, και η επακόλουθη συζήτηση στην διαδικτυακή ιταλική επιθεώρηση antinomie –με συνεισφορές από τους Jean-Luc Nancy, Sergio Benvenuto και Roberto Esposito μεταξύ άλλων– έχουν συλλεχθεί στην ιστοσελίδα του European Journal of Psychoanalysis . Περαιτέρω παρεμβάσεις περιλαμβάνουν το «On the Pandemic Situation» του Alain Badiou στο MicroMega, 25 Μάρτη 2020 και το «Philosophy and the Virus: Giorgio Agamben’s Ravings», του Paolo Flores d’ Arcais, στο MicroMega, 16 Μάρτη 2020.

[4] Για έναν ιστορικό έλεγχο, πάντως, αξίζει να συμβουλευτεί κανείς το Ημερολόγιο της χρονιάς της Πανούκλας (Journal of a Plague year) (1972) του Daniel Dafoe, το οποίο περιγράφει τους αμέτρητους τρόπους που οι χτυπημένοι από την πανούκλα Λονδρέζοι βρήκαν να αποφεύγουν ή να δωροδοκούν τους φύλακες και να δραπετεύουν από τα μολυσμένα σπίτια στα οποία είχαν κλειστεί – η εμπρόθετη δράση (agency) που λείπει από την εξήγηση του Φουκώ.

[5] Noam Scheiber, Nelson Schwartz, Tiffany Hsu, «“White-Collar Quarantine” Over Virus Spotlights Class Divide», New York Times, 27 Μαρτίου 2020· Jennifer Valentino-DeVries, Denise Lu, Gabriel Dance, «Location Data Says It All: Staying at Home During Coronavirus Is a Luxury», New York Times, 3 Απριλίου 2020.

[6] Oliver Milman και Emily Holden, «Τραμπ Administration allows companies to break pollution laws during coronavirus pandemic», The Guardian, 27 Μαρτίου 2020· Le Macronomètre, «Coronavirus: 60 heures de travail par semaine dans les secteurs essentiels, la bonne décision», Le Figaro, 25 Μαρτίου 2020.

Οι μαριονέτες του κεφαλαίου

Posted on by

Οι μαριονέτες του κεφαλαίου

 Ομάδα Barbaria

 Υπάρχει κάτι για όλα τα γούστα. Στο ένα άκρο είναι οι πιο θεαματικές εκδοχές, σύμφωνα με τις οποίες ο Τραμπ εισήγαγε τον κορωνοϊό στην Κίνα με στόχο να κερδίσει τον εμπορικό πόλεμο. Ή το έκανε η Κίνα προκειμένου να εξαπλωθεί ο ιός στις άλλες χώρες, να ανακάμψει αυτή πρώτη από την υγειονομική κρίση και έτσι να κυριαρχήσει στον κόσμο. Ή το έκαναν οι κυβερνήσεις στις ίδιες τους τις χώρες, προκειμένου να εφαρμόσουν, λόγω του προβλήματος του συνταξιοδοτικού, μια τυπική Μαλθουσιανή λύση βγάζοντας από τη μέση το μεγαλύτερο κομμάτι του ηλικιωμένου πληθυσμού. Το άλλο άκρο, που είναι πιο εκλεπτυσμένο και πολύ πιο διαδεδομένο σε συγκεκριμένα μέσα, ισχυρίζεται ότι η σοβαρότητα του κορωνοϊού, εάν δεν την έχουν κατασκευάσει τα μέσα ενημέρωσης, τουλάχιστον έχει συνειδητά μεγεθυνθεί από την αστική τάξη προκειμένου να ενισχύσει τον κατασταλτικό της έλεγχο επάνω μας. Σε τελική ανάλυση, η κοινή γρίπη σκοτώνει περισσότερους ανθρώπους. Δεν είναι ύποπτο το γεγονός ότι οι κυβερνήσεις κηρύσσουν κατάσταση έκτακτης ανάγκης, κατεβάζουν τον στρατό στους δρόμους, αυξάνουν τις αστυνομικές περιπολίες και επιβάλλουν τεράστια πρόστιμα για μια ασθένεια που δεν αγγίζει καν τον ετήσιο αριθμό θανάτων από την κοινή γρίπη; Όπως και να ‘χει, κάτι παράξενο υπάρχει εδώ.

Είναι λογικό να προκύπτουν τέτοιες συζητήσεις και τέτοιου είδους σκέψεις μέσα στον καπιταλισμό. Πρόκειται για ιδεολογίες που απορρέουν αυθόρμητα από κοινωνικές σχέσεις που οργανώνονται γύρω από το εμπόρευμα. Όλες βασίζονται εν τέλει στην ιδέα ότι είμαστε όλοι μαριονέτες που κινούνται σύμφωνα με τα καπρίτσια και τις αποφάσεις μιας παντοδύναμης ομάδας ανθρώπων, οι οποίοι διευθύνουν συνειδητά τις ζωές μας εξυπηρετώντας τα δικά τους συμφέροντα. Αυτή η υποβόσκουσα ιδέα, που φαίνεται ότι χαρακτηρίζει μόνο τις θεωρίες συνωμοσίας, είναι στην πραγματικότητα πολύ διαδεδομένη: είναι το θεμέλιο της ίδιας της δημοκρατίας.

Τα δύο σώματα του βασιλιά

Ο τρόπος με τον οποίο σχετιζόμαστε μέσα σε μια κοινωνία που οργανώνεται από το εμπόρευμα είναι ένα ιδιαίτερο πράγμα. Πρωτόγνωρο στην ιστορία. Ο πρώτος και τελευταίος[1] τρόπος οργάνωσης της κοινωνικής ζωής που δεν έχει καμία σχέση με τις ανθρώπινες ανάγκες. Φυσικά και πριν τον καπιταλισμό υπήρχαν ταξικές κοινωνίες, αλλά ακόμα και σε εκείνες τις κοινωνίες, η οργάνωση της εκμετάλλευσης είχε ως στόχο την ικανοποίηση των αναγκών –με την ευρεία έννοια– της άρχουσας τάξης. Αντίθετα, κανένας αστός δεν μπορεί να διατηρήσει τη θέση του χωρίς κέρδη, όχι για τη δική του κατανάλωση, η οποία είναι απλώς ένα παράπλευρο γεγονός, αλλά για να τα επενδύσει ξανά ως κεφάλαιο: χρήμα που παράγει χρήμα που παράγει χρήμα. Διογκούμενη αξία σε συνεχή κίνηση. Όταν μιλάμε για τον φετιχισμό του εμπορεύματος, είμαστε μάρτυρες μιας απρόσωπης σχέσης που δεν έχει σημασία ποιος την ασκεί –ένας αστός, ένας πρώην προλετάριος που κατάφερε να ανέβει, ένας συνεταιρισμός, ένα κράτος– διότι το σημαντικό είναι η ασταμάτητη και διαρκής παραγωγή εμπορευμάτων. Η τρέχουσα πανδημία μας δείχνει τι συμβαίνει όταν απειλείται με διακοπή η διαρκής παραγωγή εμπορευμάτων.

Αυτή όμως η απρόσωπη δυναμική προκαλεί μια παράξενη αντιστροφή. Στον καπιταλισμό, η βασική κοινωνική σχέση είναι η εξής: δύο άνθρωποι που αναγνωρίζουν ο ένας τον άλλο μόνο στον βαθμό που είναι φορείς πραγμάτων. Εάν αυτό το πράγμα είναι κεφάλαιο, χρήμα που πρόκειται να επενδυθεί στην εκμετάλλευση της εργασίας, τότε ο κάτοχος είναι καπιταλιστής. Εάν είναι ένα κομμάτι γης ή τα παράγωγά της –ένα συγκρότημα κατοικιών, για παράδειγμα–, τότε ο κάτοχος είναι ραντιέρης. Εάν είναι χρήμα για την αγορά προϊόντων κατανάλωσης, τότε ο κάτοχος είναι ευυπόληπτος καταναλωτής. Εάν αυτό το πράγμα είναι σώμα, χέρια, διάνοια, μια δραστηριότητα που προορίζεται για πώληση, τότε αυτά τα αγαθά βρίσκονται υπό την κατοχή του εργατικού δυναμικού και ο κάτοχός τους είναι προλετάριος. Η κοινωνική θέση του κατόχου του εμπορεύματος αλλάζει στον βαθμό που αλλάζει το ίδιο το εμπόρευμα. Ο άνθρωπος καθορίζεται από αυτό που κατέχει, εφόσον αυτό που κατέχει προορίζεται για την ανταλλαγή. Οι κοινωνικές σχέσεις στον καπιταλισμό δημιουργούνται από τα εμπορεύματα.

Ωστόσο, η εντύπωση που έχει ο κάτοχος των εμπορευμάτων είναι αρκετά διαφορετική. Από τη δική του ατομική, άμεση σκοπιά, αυτός είναι που αποφασίζει. Ο απόλυτος ιδιοκτήτης, ένα συνειδητό και ελεύθερο υποκείμενο, μπορεί να πουλήσει ή να μην πουλήσει, να επενδύσει, να καταναλώσει ή, εάν θέλει, να πετάξει στη θάλασσα το εμπόρευμα που έχει στα χέρια του. Αυτό ακριβώς είναι το θεμέλιο της ατομικής ιδιοκτησίας: το δικαίωμα χρήσης και κατάχρησης αυτού που σου ανήκει. Και αυτό σε κάνει παντοδύναμο κυρίαρχο αυτού του εμπορεύματος. Δεν επιλέξαμε τυχαία τη λέξη: κυριαρχία, η θεμελιώδης ιδέα της δημοκρατίας και του έθνους βρίσκει τη βάση της σε αυτή την υλική σχέση μεταξύ ιδιωτών παραγωγών εμπορευμάτων. Όπως και ο ιδεαλισμός, ο βολονταρισμός και ο ριζικός διαχωρισμός μεταξύ φύσης και πολιτισμού. Στην καπιταλιστική σχέση, το άτομο είναι βασιλιάς. Ή τουλάχιστον έχει την εντύπωση ότι είναι.

Έτσι, λοιπόν, ο καπιταλισμός έχει δύο σώματα. Ένα αθάνατο, απρόσωπο, εκείνο της ατέρμονης παραγωγής και αναπαραγωγής του κεφαλαίου, και ένα θνητό, εφήμερο, παροδικό: εκείνο των ατόμων που το ενσαρκώνουν. Ο καπιταλισμός είναι πάντα απρόσωπος, ακόμα και αν είναι προσωποποιημένος. Τα άτομα μπορεί να έχουν την εντύπωση ότι τον διαχειρίζονται –και είναι λογικό αυτό, αφού η ίδια η υλική σχέση που αναπτύσσουν μεταξύ τους, τους υποβάλλει να σκέφτονται έτσι– αλλά το κάνουν μόνο στον βαθμό που εξυπηρετούν την τροφοδοσία του απρόσωπου μηχανισμού του κεφαλαίου. Αυτή είναι η παράξενη αντιστροφή που παράγεται από τις εμπορευματικές σχέσεις: την ίδια στιγμή που τα άτομα καθοδηγούνται από μια ασυνείδητη, αυτόματη λογική, μια λογική που τηρείται από μόνη της είτε την κατανοούν είτε όχι, τα ίδια θεωρούν ότι ο εαυτός τους είναι το υποκείμενο της ιστορίας.

Οι μαριονέτες

Όταν λέμε ότι η αστική τάξη οργανώνει την προώθηση του πανικού για τον κορωνοϊό και τη δημιουργία μιας αστυνομικής κατάστασης ώστε να δεχτούμε κάθε παραβίαση των πολιτικών ελευθεριών, ενισχύοντας έτσι την εξουσία της επί της κοινωνίας, παραχωρούμε έδαφος στη δημοκρατική ιδεολογία και μετατρέπουμε την αστική τάξη σε κάτι που δεν είναι.

Κατ’ αρχάς, η αστική τάξη δεν είναι ένα ενιαίο σώμα. Αντίθετα, η λογική του καπιταλιστικού ανταγωνισμού επιτρέπει στην αστική τάξη να δρα ως ενιαίο σώμα μόνο σε συγκεκριμένες στιγμές: όταν αναγκάζεται να το κάνει λόγω της ταξικής οργάνωσης του προλεταριάτου. Μόνο σε τέτοιες στιγμές σταματά η αστική τάξη τον ενδοταξικό της ανταγωνισμό για την απόκτηση ενός μεγαλύτερου κομματιού από την πίτα και μας αντιμετωπίζει σαν ενιαίο σώμα. Υπάρχουν πολλά ιστορικά παραδείγματα για αυτό: από πιο παλιά, όταν η Πρωσία σταμάτησε να πολεμά εναντίον της γαλλικής αστικής τάξης ώστε αυτή να συντρίψει την Παρισινή Κομμούνα, μέχρι πιο πρόσφατα, όπως η ανακωχή μεταξύ του Μπους και του Σαντάμ Χουσεΐν κατά τον Πρώτο Πόλεμο του Κόλπου, ώστε ο Σαντάμ να ανακατευθύνει, προσωρινά, τις βόμβες του εναντίον της μαζικής λιποταξίας, των εξεγέρσεων και των εργατικών συμβουλίων στο βόρειο και στο νότιο Ιράκ. Τον υπόλοιπο καιρό, η αστική τάξη ζει κατακερματισμένη και σε συνεχή αγώνα, ένα κοινωνικό χάος που μπορεί να οργανωθεί μόνο μερικώς στο συνεχώς μεταβαλλόμενο παιχνίδι των διαφόρων φραξιών εντός του κράτους.

Από την άλλη, ο βασικός σκοπός της αστικής τάξης ως άρχουσας τάξης δεν είναι ο κοινωνικός έλεγχος. Αυτό είναι μια αναπόφευκτη συνέπεια του πραγματικού της σκοπού: η αύξηση του ΑΕΠ, για να το πούμε απλά, η οποία φυσικά συνεπάγεται τη διαχείριση μιας κοινωνίας που είναι χωρισμένη σε τάξεις και την προσωρινή καταστολή του προλεταριάτου όταν διαμαρτύρεται ενάντια στην εκμετάλλευσή του. Το Κράτος δεν είναι ένα εξουσιαστικό τέρας που περιμένει την πρώτη ευκαιρία για να ενισχύσει την εξουσία του επάνω μας. Αυτή είναι η αστική και δημοκρατική εικόνα για το Κράτος, εξ ου και η ανάπτυξη μιας ολόκληρης σειράς μηχανισμών δημοκρατικού ελέγχου προκειμένου να το αποτρέψει να υπερβεί τις λειτουργίες του, κατάλοιπο από την ανάμνηση ενός απολυταρχικού Κράτους που δεν διευθυνόταν ακόμα πλήρως από την απρόσωπη λογική του κεφαλαίου. Δεδομένης της ραγδαίας μείωσης του ΑΕΠ που αναμένεται από την υγειονομική κρίση του κορωνοϊού, μπορούμε να υποθέσουμε ότι το Κράτος δεν χαίρεται ιδιαιτέρως που πρέπει να αναπτύξει τις κατασταλτικές του δυνάμεις προκειμένου να περιφρουρήσει την καραντίνα. Τολμούμε μάλιστα να υποθέσουμε ότι, στην πραγματικότητα, η άρχουσα τάξη ήταν πολύ πιο χαρούμενη όταν οι άνθρωποι έπαιζαν ελεύθερα τον ρόλο τους στην κίνηση των εμπορευμάτων: τον ρόλο των εργατών και των καταναλωτών, σύμφωνα με το θέλημα του Θεού.

Το κράτος και οι πολιτικοί του δεν είναι τίποτε άλλο από μαριονέτες. Αλλά όχι μαριονέτες της αστικής τάξης, όπως λέγεται συχνά. Αυτή η ιδέα απλώς αλλάζει το μεγάλο χέρι που κινεί τα νήματα. Όχι, τόσο το κράτος όσο και οι πολιτικοί δεν είναι τίποτε άλλο από μαριονέτες με διαφορετικό ρόλο, αλλά μαριονέτες στο θέατρο του κεφαλαίου. Αν δεν παίξουν σωστά τον ρόλο, θα πρέπει να φύγουν από τη σκηνή. Οι θεωρίες συνομωσίας, η καθεμία πιο ευρηματική από την άλλη, έχουν την ίδια βάση με αυτή του δημοκρατικού παιχνιδιού: την ιδέα ότι τα άτομα καθορίζουν την ιστορία και ότι μια ομάδα ατόμων στην κατάλληλη θέση, π.χ. η λέσχη Bilderberg ή το Υπουργικό Συμβούλιο των ΗΠΑ, μπορεί να χρησιμοποιήσει την ελεύθερη βούλησή της για να κατευθύνει τις ζωές μας όπως της αρέσει. Εξ ου και οι ατέλειωτες, βαρετές συζητήσεις σχετικά με το ποιο είναι το μικρότερο κακό στις επόμενες εκλογές: σε περίπτωση που κάποιος δεν έχει συνειδητοποιήσει πλήρως την τρέχουσα κρίση, δεν έχει καμία σημασία εάν το κυβερνόν κόμμα είναι αριστερό ή δεξιό. Θα προσπαθήσουν να κάνουν κάτι διαφορετικό για να δικαιολογήσουν τα διαφορετικά ακρωνύμια, αλλά κατά βάση θα κάνουν ακριβώς το ίδιο πράγμα διότι η λειτουργία καθορίζει το σώμα,[2] και η λειτουργία τους είναι ξεκάθαρη: η διαχείριση της καπιταλιστικής καταστροφής, που γίνεται όλο και πιο σφοδρή, όλο και πιο άγρια.

Διότι ο κορωνοϊός είναι μια έκφραση αυτού. Δεν είναι η κρίση, διότι η κρίση είναι η κρίση του κεφαλαίου και των δομικών κατηγοριών του, όπως έχουμε εξηγήσει αλλού.[3] Αλλά δεν είναι ούτε κοινή γρίπη. Τις ημέρες που γράφεται αυτό το κείμενο, πεθαίνουν στη Μαδρίτη πέντε φορές περισσότεροι άνθρωποι σε σχέση με τις ίδιες μέρες πέρσι. Σε ολόκληρη τη χώρα τα νοσοκομεία είναι υπερπλήρη. Λόγω της έλλειψης αναπνευστήρων, άνθρωποι από κάποια ηλικία και πάνω αφήνονται να πεθάνουν. Τα νεκροτομεία και τα νεκροταφεία δεν είναι πλέον επαρκή. Δεν είναι μια κοινή γρίπη. Η υγειονομική, οικονομική και κοινωνική κρίση που έχει προκαλέσει ο κορωνοϊός είναι, με έναν βαθύτερο και πιο πραγματικό τρόπο, η έκφραση κοινωνικών σχέσεων που σαπίζουν εσωτερικά και θα πεθάνουν σκοτώνοντας εάν δεν τις τελειώσουμε εμείς πρώτα. Δεν θα κουραστούμε ποτέ να το λέμε: το πραγματικό δίλημμα, το μόνο εφικτό, είναι η κομμουνιστική επανάσταση ή η εξαφάνιση του ανθρώπινου είδους. Η πανδημία είναι δυστυχώς μια ανυπέρβλητη απόδειξη.

Ανικανότητα;

Κανένα άτομο, ούτε καν μια ομάδα ατόμων, δεν είναι υποκείμενο της ιστορίας. Το άτομο δεν είναι τίποτε άλλο από ένα μόριο στη ροή δύο αντιθετικών κοινωνικών δυνάμεων. Αυτές είναι οι δυνάμεις που κινούνται, και τα άτομα, είτε το γνωρίζουν είτε όχι, κινούνται μέσω της μίας ή της άλλης δύναμης. Σαν δύο ρεύματα νερού ή, ακόμα καλύτερα, σαν δύο τεκτονικές πλάκες: η αυξανόμενη τριβή μεταξύ τους θα οδηγήσει, αργά ή γρήγορα, σε σεισμό.

Δεν πρόκειται για Μανιχαϊσμό. Ένα μεμονωμένο άτομο μπορεί να κινείται στο ένα ρεύμα και μετά στο άλλο, και να συνυπάρχει με αυτή την αντίφαση μέχρι η κοινωνική πόλωση να διαχωρίσει τα νερά και να βρεθεί στη μια πλευρά του οδοφράγματος, όπως λένε. Η μία από αυτές τις δυνάμεις υποστηρίζει τη διατήρηση της υφιστάμενης τάξης. Είναι το κόμμα της τάξης, όπως το είχε περιγράψει ένας σύντροφος. Η άλλη δύναμη ξεδιπλώνεται, ως το πραγματικό κίνημα που αμφισβητεί την υφιστάμενη τάξη πραγμάτων: ο κομμουνισμός, που δεν έχει καμία σχέση με την ιδεολογία ή με κάποια επιθυμητή πρόταση για το μέλλον, αλλά είναι η ανάδυση κοινωνικών σχέσεων που αναπτύσσονται ήδη και αγωνίζονται να επιβληθούν ενάντια στη σήψη του κεφαλαίου.

Αυτές τις εβδομάδες έχουμε δει και τις δύο κοινωνικές δυνάμεις να εκφράζονται. Από τη μια, εθνική ενότητα και κοινωνική πειθαρχία: το καθημερινό χειροκρότημα από τα μπαλκόνια προς το υγειονομικό προσωπικό, αυτούς τους μεγάλους εθνικούς ήρωες που, όπως όλοι οι εθνικοί ήρωες, χρησιμοποιούνται ως τροφή για τα κανόνια στην παρτίδα σκακιού του κεφαλαίου. Εδώ επίσης συγκαταλέγεται η κατασκοπία από τα παράθυρα, οι καταγγελίες στην αστυνομία για τον γείτονα που βγήκε δύο φορές από το σπίτι του, το κράξιμο ανθρώπων που κυκλοφορούν με παρέα στον δρόμο, ανεξάρτητα από το ποιο είναι το κίνητρο πίσω από αυτές τις ενέργειες. Υπάρχουν αυτά, αλλά ας μην είμαστε υπερβολικοί. Από ιστορική άποψη, στις χώρες της Δύσης ασκείτο πολύ μεγαλύτερη πίεση στον κόσμο να καταταγεί στον στρατό κατά τον Πρώτο Παγκόσμιο Πόλεμο και ακόμα μεγαλύτερη για να πολεμήσει ενάντια στον φασισμό και υπέρ της καπιταλιστικής δημοκρατίας κατά τη διάρκεια του Δεύτερου Παγκοσμίου Πολέμου. Δεν βρισκόμαστε σε μια κατάσταση αντεπανάστασης,[4] όπως στη μεταπολεμική περίοδο όπου το έργο της υπεράσπισης του κεφαλαίου αναλήφθηκε από ένα μεγάλο κομμάτι του προλεταριάτου.

Από την άλλη, καθώς αναδύεται το άγνωστο, βλέπουμε εκφράσεις αμοιβαίας στήριξης και αλληλεγγύης. Συγκροτήματα κατοικιών, γειτονιές, ακόμα και μικρές πόλεις οργανώνονται για να ψωνίσουν, να συζητήσουν και για να στηρίξουν συναισθηματικά ανθρώπους που έχουν ανάγκη μέσα στις σκληρές συνθήκες της καραντίνας. Όλοι το έχουμε παρατηρήσει: υπάρχει συνεχώς η ανάγκη να μιλήσουμε, να βοηθήσουμε ο ένας τον άλλον, να μοιραστούμε τις σκέψεις μας για αυτό που συμβαίνει και να αναστοχαστούμε μαζί. Επιπλέον, οι απεργίες στη Βραζιλία,[5] τις ΗΠΑ,[6] τη Νέα Ζηλανδία,[7] το Καμερούν,[8] για να μην αναφερθούμε στην Ιταλία όπου γίνονται λεηλασίες στα σούπερ μάρκετ,[9] και οι ταραχές, όπως στη Χουμπέι,[10] πολλαπλασιάζονται και συγχρονίζονται σε παγκόσμιο επίπεδο, γεγονός που επιβεβαιώνει μια αυξανόμενη διεθνή δυναμική των ταξικών μας αγώνων. Σε αντίθεση με την κρίση του 2008, που μας βρήκε όλους πιο απομονωμένους, επιρρεπείς στο σοκ, σε αυτή τη νέα κρίση δεν υπάρχει αυτοενοχοποίηση, ότι ζούμε πέρα από τις δυνάμεις μας, ότι πρέπει να σφίξουμε το ζωνάρι, ότι αυτό ήταν που έφταιγε: το αντίθετο, υπάρχει μια πολύ σαφής επίγνωση ότι μας στέλνουν στο σφαγείο για να διατηρηθεί η σωστή λειτουργία της εθνικής οικονομίας.

Δεν υπάρχει τίποτα που να μας λέει ότι κάποιο μαχητικό κίνημα θα ξεσπάσει τώρα, σε μερικούς μήνες μετά την καραντίνα ή σε τρία χρόνια. Διότι δεν υπάρχει κάποια μηχανιστική σχέση μεταξύ της βίας που ασκεί εναντίον μας το κεφάλαιο και της στιγμής που θα ξεσηκωθούμε ως τάξη. Είναι αδύνατο να προβλέψεις πότε η σταγόνα θα ξεχειλίσει το ποτήρι, αλλά ένα πράγμα είναι σίγουρο: το ζήτημα δεν έχει να κάνει με τη δράση κάποιων ατόμων, ούτε με τους εγκληματίες που μας χειραγωγούν ούτε με τους καλοπροαίρετους που θέλουν να μας σώσουν. Δεν έχει καμία σχέση με κάτι τέτοιο. Υπάρχουν δύο τεκτονικές πλάκες, δύο αντίθετες δυνάμεις που αυξάνουν την ένταση της πίεσης που ασκούν. Δεν γνωρίζουμε πότε θα συμβεί ο σεισμός. Το σίγουρο είναι ότι για να είμαστε προετοιμασμένοι όταν συμβεί πρέπει να κατανοήσουμε τη βαρύτητα της ιστορικής στιγμής που ζούμε. Ξανά, για μία ακόμα φορά, για μία ακόμα φορά: η μόνη επιλογή που αξίζει κανείς να κάνει είναι μεταξύ της επανάστασης και της εξαφάνισης του ανθρώπινου είδους. Εμείς έχουμε κάνει ήδη την επιλογή μας.

Μετάφραση: Stella Polaris

[1] http://barbaria.net/2019/11/04/una-critica-al-concepto-de-colapso/

[2] http://barbaria.net/2018/05/27/podemos-quien-asalta-a-quien-iii/

[3] https://hotel.espivblogs.net/

[4] http://barbaria.net/2019/10/14/diez-notas-sobre-la-perspectiva-revolucionaria/

[5] https://passapalavra.info/2020/03/130296/

[6] https://www.businessinsider.com/coronavirus-instacart-workers-plan-strike-demand-hazard-pay-safety-gear-2020-3?IR=T

[7] https://www.stuff.co.nz/business/120613060/coronavirus-walkout-works-as-sistems-workers-get-time-off

[8] https://www.237online.com/cameroun-coronavirus-les-transporteurs-sur-le-pied-de-guerre/

[9] https://www.blitzquotidiano.it/cronaca-italia/palermo-assalto-supermercato-spesa-3167098/

[10] https://m.facebook.com/story.php?story_fbid=2803592243072976&id=345110412254517?sfnsn=scwspwa&d=w&vh=e&extid=acDj9Txsl3xQQoqU&d=w&vh=e

Ημερολόγια Καραντίνας – 1

Posted on by

Εισαγωγικό σημείωμα του εγχειρήματος Vamos hacia la vida [*]

Το ενημερωτικό εγχείρημα ριζοσπαστικής αντικαπιταλιστικής κριτικής της καθημερινής ζωής 2&3DORM δημοσίευσε τις τρεις πρώτες καταχωρήσεις στα Ημερολόγια Καραντίνας. Πρόκειται για περιοδικές και χρονολογημένες σημειώσεις συντρόφων, που βρίσκονται σε διαφορετικές περιοχές της επικράτειας του Χιλιανού κράτους, για την παγκόσμια πανδημία και τον καταναγκαστικό και επεκτεινόμενο εγκλεισμό που τα κράτη επιβάλλουν στον πληθυσμό σε όλο τον κόσμο. Οι προοπτικές και το μέλλον διαγράφονται ζοφερά και δεν μπορούμε πια να αγνοούμε την πλανητική καταστροφή και απλώς να υποκρινόμαστε ότι μπορούμε να συνεχίσουμε να κάνουμε τα ίδια πράγματα σαν να μην έχει συμβεί τίποτα στην ατομικοποιημένη και περιορισμένη ζωή μας. Αυτή τη φορά, και με πρωτοφανή τρόπο, η πραγματικότητα έχει εισβάλει βίαια στην καθημερινή ζωή της πλειοψηφίας του παγκόσμιου πληθυσμού. Ο κόσμος στον οποίο ζούμε αλλάζει με ιλιγγιώδη ρυθμό και η κριτική των θεμελίων του δεν μπορεί να αφεθεί για αργότερα. Γι’ αυτό τον λόγο καλωσορίζουμε και ευχαριστούμε αυτή την πρωτοβουλία.

[*] (σ.τ.μ.) Ιστοσελίδα συντρόφων από τη Χιλή (https://hacialavida.noblogs.org)

Ημερολόγια Καραντίνας / 21 έως 28 Μαρτίου (Ολόκληρο το κείμενο σε pdf)

They say that history repeats itself. But history is only his story. You haven’t heard my story yet. My story is different from his story. My story is not part of history, because, history repeats itself, but my story is endless. It never repeats itself. Why should it? A sunset does not repeat itself. Neither does the sunrise. Nature never repeats itself. Why should I repeat myself? [*]

– Sun Ra

Η πανδημία και τη διαχείρισή της από τα Κράτη ανά τον κόσμο μας αποκαλύπτει για μια ακόμη φορά την καταστροφή που δημιουργεί η κοινωνία η οποία είναι οργανωμένη γύρω από το χρήμα, τη μισθωτή εργασία, τη «συναισθηματική εργασία» (την άμισθη οικιακή εργασία και την εργασία φροντίδας) και την παραγωγή εμπορευμάτων. Αλλά κάθε στιγμή αποσύνθεσης αποτελεί ευκαιρία προσαρμογής και συνθήκη για νέους πειραματισμούς. Το ασθενές όργανο επιζητά προσοχή κι όχι μορφίνη.

  • 21 Μαρτίου / Η αρχή μιας εποχής
  • 25 Μαρτίου / Το μέλλον είναι εδώ
  • 28 Μαρτίου / Η φύση δεν βιάζεται αλλά πάντα πετυχαίνει

21 Μαρτίου / Η αρχή μιας εποχής

Ο καπιταλισμός δεν έχει την πολυτέλεια να σταματήσει τη μηχανή. Αυτό είναι ξεκάθαρο στους κυβερνώντες, τους οικονομολόγους και τους δημιουργούς θέσεων εργασίας σε όλο τον κόσμο: η τάξη πραγμάτων στην οποία στηρίζονται τα προνόμιά τους βασίζεται πάνω στη συνεχή λειτουργία της. Αλλά και ένα άτομο που δεν ανήκει σε αυτές τις κατηγορίες το βρίσκει δύσκολο να διανοηθεί ότι κάτι τέτοιο θα μπορούσε πραγματικά να συμβεί, αν δεν κιόλας τρομάζει σε αυτή τη σκέψη: τι κόσμος θα ήταν αυτός; Πώς θα ήταν καν δυνατή μια ζωή χωρίς μισθό;

Αυτό είναι το πιο οδυνηρό δίλημμα που θέτει η πανδημία στην καθημερινή μας ζωή, χτυπώντας τη γροθιά στο τραπέζι: οικονομία ή ζωή. Αυτή η αντίφαση κατατρέχει την ανθρωπότητα για αιώνες αλλά σήμερα για πρώτη φορά στην ιστορία συγκλονίζει σαν σεισμός ολόκληρο τον πλανήτη. Είμαστε μάρτυρες μιας ριζικής αλλαγής. Ποιες είναι οι πιθανότητες η ανθρωπότητα να γίνει ο πρωταγωνιστής αυτής της αλλαγής, θέτοντας τέλος στην αδράνεια που μας έφερε άλλωστε σε αυτό το σημείο; [1]

Οι ειδικοί επιταχύνουν τους οικονομικούς υπολογισμούς τους και ακονίζουν τις γραφίδες τους για το επόμενο best seller αλλά η κατάσταση δεν επιτρέπει απλοϊκές προβολές ή περίπλοκες εικασίες: όλα τα ενδεχόμενα είναι ανοιχτά. Ίσως αυτός είναι ένας από τους λόγους που αυτή η κρίση φαίνεται να είναι η καταστροφικότερη του τελευταίου αιώνα: για πρώτη φορά η υποδομή του συστήματος απειλείται παγκόσμια και ταυτόχρονα.

Μπορεί αυτή η ασθένεια να έχει σκοτώσει μέσα σε τρεις μήνες λιγότερους ανθρώπους σε όλο τον κόσμο από αυτούς που σκοτώνει μια στρατιωτική εισβολή στη Συρία μέσα σε ένα δεκαπενθήμερο, αλλά o αντίκτυπός της αποκαλύπτει σε πραγματικό χρόνο την ανικανότητα των κυβερνήσεων, ακόμα και των πλουσιότερων και των πιο ισχυρών, να προστατεύσουν τη ζωή των υπηκόων τους χωρίς να θέσουν σε κίνδυνο την οικονομική μηχανή που συντηρεί τον κόσμο σε μακρόσυρτη αγωνία. Αυτή η αγωνία δεν είναι πια ξένη σε κανέναν. Σε έναν πολιτισμό που έχει συνηθίσει τον πόλεμο σε όλες τις μορφές του, όπου η κλιματική αλλαγή αποτελεί πρόβλημα που θα κληρονομήσουν οι επόμενες γενιές, η πανδημία έρχεται σαν ένα σοκ που μας υπενθυμίζει απότομα και βίαια να μην αναβάλλουμε για αύριο ό,τι μπορούμε να κάνουμε σήμερα.

Είναι ξεκάθαρο ότι το πραγματικό πρόβλημα δεν είναι ο αριθμός των ανθρώπων που μπορεί να χάσουν τη ζωή τους απ’ αυτή την κρίση, διαφορετικά δεν μπορεί να εξηγηθεί γιατί καμία από τις γενοκτονίες στον τρίτο κόσμο τα τελευταία 30 χρόνια δεν έχουν προκαλέσει τέτοιο τρόμο και παγκοσμιοποιημένο πανικό όπως αυτό που συμβαίνει σήμερα. Επιπλέον, οι αναφορές από την Κίνα προκαλούν σύγχυση. Πρώτα σημειώθηκε ότι δεδομένης της μείωσης των επιπέδων διοξειδίου του άνθρακα στη χώρα είναι πιθανό η πανδημία να έσωσε εμμέσως περισσότερες ζωές από όσες αφαίρεσε άμεσα. Επίσης γίνεται αναφορά στον αριθμό των 250.000 θανάτων από τροχαία ατυχήματα ετησίως [2] που έχει ήδη μειωθεί σημαντικά λόγω της μείωσης της κίνησης. Σε αυτό τον αριθμό πρέπει να προστεθούν αυτοί που δεν σκοτώθηκαν σε εργατικά ατυχήματα κ.λπ. Το να μπούμε όμως στα μαθηματικά των θανάτων είναι περιττό.

Αυτό που είναι αινιγματικό σχετικά με αυτή την ξαφνική αλλά προαναγγελθείσα παγκόσμια κρίση είναι ότι μια ολόκληρη μορφή ζωής μπορεί να καταρρεύσει χωρίς η υλική της βάση να έχει θιγεί. Είναι εκπληκτικό, για παράδειγμα, ότι παρόλο που ολόκληρη η υποδομή των αεροπορικών μετακινήσεων είναι πρακτικά ανέπαφη –όλα τα αεροδρόμια και τα αεροπλάνα είναι λειτουργικά, η τεχνολογία και η επιμελητεία είναι διαθέσιμη κ.λπ.– η διακοπή των κανονικών επιβατικών ροών για λίγες εβδομάδες αρκεί για να φέρει ολόκληρο το σύστημα στα πρόθυρα της κατάρρευσης. Αυτός είναι ο εφήμερος, γεμάτος από αέρα κοπανιστό χαρακτήρας της ύπαρξης του χρηματιστηρίου, στον οποίο η Δύση μας έχει καταδικάσει να ζούμε βάζοντας το χρήμα στο επίκεντρο ολόκληρης της ζωής· ένας κόσμος όπου καθετί στέρεο εξατμίζεται. [3]

Οι όμηροι του Χιλιανού συνταξιοδοτικού συστήματος AFP [4], με μια αίσθηση ανημπόριας και βαθιάς συνειδητοποίησης της ληστείας σε βάρος τους, βλέπουν σήμερα τις αποταμιεύσεις της ζωής τους να γίνονται ψηφιακός καπνός. Το πραγματικό έγκλημα δεν είναι η ληστεία μιας τράπεζας αλλά η ίδρυσή της. Τι είναι ο πληθωρισμός; Πώς ρυθμίζεται η παραγωγή του χρήματος; Τι είναι η αξία; Τι είναι το εμπόρευμα; Αυτά είναι τα ερωτήματα που μπορούν να αποτελέσουν τη βάση κάθε έρευνας για τη μεταβλητότητα της αγοράς. Αλλά καμιά ερμηνεία δεν πρόκειται να αναπληρώσει τις αποταμιεύσεις των συνταξιούχων. Και, σημαντικότερο, κανένας εικονικός πλούτος δεν συγκρίνεται με τον συγκεκριμένο πλούτο της ελεύθερης και αξιοπρεπούς ζωής. Όπως έχει σημειωθεί στο παρελθόν, το ζήτημα δεν είναι να ερμηνεύσουμε τον κόσμο, αλλά να τον μετασχηματίσουμε.

Οι ίδιοι διευθύνοντες σύμβουλοι που μέχρι πρόσφατα καταδίκαζαν την κρατική παρέμβαση τώρα οπισθοχωρούν με την ουρά κάτω από τα σκέλια: μόνο η πολιτική και στρατιωτική δομή των κυβερνήσεων ανά τον κόσμο μπορεί να διασώσει τα καράβια τους. Αυτή η εικόνα μας υπενθυμίζει ότι το Κεφάλαιο και το Κράτος είναι δύο πλευρές του ίδιου πατριαρχικού νομίσματος.

Αλλά η κατάσταση δεν πάει άλλο. Μετά από αιώνες επί αιώνων σύγχυσης και μιζέριας, φυσικοποιημένης βίας και θεμελιωδώς αυτοκαταστροφικών μορφών κοινωνικής παραγωγής, το πλήρωμα έχει να ελπίζει περισσότερα από το ναυάγιο απ’ ό,τι από οποιαδήποτε ευρηματική προσφορά μπορεί να κάνουν οι καπετάνιοι προκειμένου να διατηρήσουν την επιχείρησή τους ζωντανή. Η εξέγερση της καθημερινής ζωής διαφαίνεται σε όλο και περισσότερα μέρη του κόσμου ως η μόνη διέξοδος από το ικρίωμα. Το να μετασχηματιστεί το ασυνείδητο σε συνειδητό, όπως θα έλεγαν οι σουρεαλιστές μαζί με την ψυχανάλυση.

Η ασυμβατότητα ανάμεσα στην οικονομία και τη ζωή έχει λάβει σήμερα σκανδαλώδεις διαστάσεις και μόνο η νεύρωση την κρύβει. Πώς μπορούμε όμως να αντιμετωπίσουμε αυτή τη νεύρωση που μας τυφλώνει μέσα σε ένα περιβάλλον πανικού και τρόμου που δημιουργείται από τα ΜΜΕ και την κοινωνία του ελέγχου; Μέσα στο περιβάλλον «κοινωνικής απομόνωσης» που έχει σχεδιαστεί για τον εμβολιασμό ενάντια στα νέα στελέχη των ψυχολογικών τικ και των ιδεοψυχαναγκασμών που θα εμφανιστούν μόλις τελειώσει η καραντίνα και από τα οποία πιθανόν δεν θα απαλλαγούμε μέχρι τον θάνατό μας; Άλλωστε, ξέρουμε ότι η ζωή που εκτυλίσσεται και προβάλλεται στο διαδίκτυο δεν είναι τίποτα παραπάνω από μια εκλεπτυσμένη μορφή του φετιχισμού του εμπορεύματος, του μονοδιάστατου χαρακτήρα μας. Το να μείνουμε στο σπίτι είναι μια υγιής επιλογή για αυτούς που έχουν πού να μείνουν και που το σπίτι τους είναι ασφαλές. Ποιοι ανήκουν σε αυτή τη μειονότητα;

Το να ξεπεράσουμε το βαθύ τραύμα της εμπειρίας αυτής της πανδημίας δεν εξαρτάται από την αποτελεσματικότητα και την καλή θέληση των κυβερνώντων, που σήμερα παρακολουθούμε ανήμπορα να μας θυσιάζουν: είναι πιο συμφέρον για αυτούς να κατασκευάζουν όπλα αντί για μηχανικούς αναπνευστήρες.

Ο ιός μας εξαναγκάζει να κρατάμε αποστάσεις ανάμεσα στα σώματά μας για να μείνουμε ζωντανοί. Αλλά αυτή η ίδια απόσταση μας υπενθυμίζει στην πράξη ότι αυτό που μπορεί να μας σώσει είναι οι αληθινές κοινωνικές σχέσεις, η αμοιβαία υποστήριξη, η αλληλεγγύη και η συνειδητή αλληλεπίδραση με το περιβάλλον μας. Για μια ακόμη φορά έχουμε τη ζωή μπροστά μας και μας δίνεται η ευκαιρία να είμαστε ευγενείς και να ξεκινήσουμε από την αρχή.

RB / 2&3Dorm

[*] (σ.τ.μ.) Στα αγγλικά στο πρωτότυπο.

[1] Όπως υπάρχουν επιστήμονες που αρνούνται τη θέρμανση του πλανήτη κι άλλοι που δεν την αρνούνται, έτσι και ορισμένοι επιστήμονες έσπευσαν να εντοπίσουν την προέλευση του ιού στους παγκολίνους και τις νυχτερίδες, ενώ άλλοι διαβεβαιώνουν ότι πραγματική αιτία για τον ιό είναι η ανθρώπινη εισβολή στο περιβάλλον και τα αποτελέσματά της για αυτά τα είδη: https://www.thenation.com/article/environment/coronavirus- habitat-loss/

[2] Σύμφωνα με τον ΠΟΥ, 256.000 θάνατοι προκλήθηκαν το 2018 από τροχαία ατυχήματα.

[3] Η πασίγνωστη περιγραφή της εμπορευματικής κοινωνίας από τον Μαρξ, την οποία ο Marshall Berman έκανε τίτλο της ιστορίας που έγραψε για ένα άλλο είδος ιού στη σύγχρονη εποχή: τον εξευγενισμό [των πόλεων].

[4] Ένα από τα πολλά επιτεύγματα του νεοφιλελεύθερου πειράματος στη Χιλή, ένα συνταξιοδοτικό σύστημα στο οποίο οι εργαζόμενοι εξαναγκάζονται να συμμετέχουν και να διαθέτουν τις αποταμιεύσεις τους στους μισθοφόρους της χρηματιστηριακής κερδοσκοπίας.

25 Μαρτίου / Το μέλλον είναι εδώ

Οι διάφορες εικασίες σχετικά με το τι θα γίνει όταν «η καμπύλη θα αρχίσει να κατεβαίνει» έχουν δημιουργήσει στον κόσμο έντονη αγωνία. Ολόκληρη η σύγχρονη κουλτούρα περιστρέφεται γύρω από τις προβολές. Δυστυχώς, το εδώ και το τώρα απομακρύνεται, καταπιέζει, διότι είναι άβολο, ανεπαρκές, βαρετό, επώδυνο κ.λπ. Είναι αυτή η δομική ποιότητα του άγχους που χαρακτηρίζει τον πολιτισμό μας και που μας είναι τόσο οικεία σε προσωπικό επίπεδο.

Το κατέβασμα της καμπύλης σε αυτή την περίπτωση δεν συνεπάγεται απαραίτητα ότι εξαλείφεται ριζικά η απειλή του ιού. Το ζήτημα είναι τι θα έρθει μετά την κατάσταση καταστροφής στην οποία βρίσκεται αυτή τη στιγμή ο κόσμος. Κάποιοι ειδικοί λένε ότι ο ιός έχει καταφέρει ένα θανάσιμο χτύπημα στον καπιταλισμό, άλλοι ότι αυτό που έρχεται είναι μια υπερ-εξελιγμένη κοινωνία ελέγχου.[1] Τι τους κάνει να πιστεύουν ότι θα υπάρξει βραχυπρόθεσμα μια οριστική έκβαση αυτής της κρίσης; Για το μεγαλύτερο κομμάτι του παγκόσμιου πληθυσμού, η ζωή ήταν σε μια μόνιμη κατάσταση έκτακτης ανάγκης εδώ και καιρό. Το διανοητικό πρόβλημα της «αλλαγής» είναι, καλώς ή κακώς, σχετικό. Αντίθετα, η εμπειρία της αλλαγής είναι συνολική. Μετά από πολλές ιδεολογικές παλινδρομήσεις, η συνεχώς αυξανόμενη προλεταριοποίηση του κόσμου, για την οποία μας είχαν προειδοποιήσει πάνω από έναν αιώνα πριν, μας φέρνει σήμερα αντιμέτωπους με αυτό το γεγονός.

Η κατανόηση της προέλευσης του ιού μας επιτρέπει ταυτόχρονα να καταλάβουμε ότι η κρίση είναι καλά ριζωμένη σε ανθρώπινο έδαφος. Επιπλέον, οι επιδημίες των δύο τελευταίων αιώνων εκδηλώθηκαν ως σκοτεινή εικόνα της καπιταλιστικής εκβιομηχάνισης αλλά και ως προάγγελός της.[2] Από την πανώλη των βοοειδών στην Αγγλία στα τέλη του 19ου αιώνα, μέχρι την ισπανική γρίπη και την έξαρση του ιού έμπολα στην Αφρική το 2014, καθένα από αυτά τα συμβάντα αντιστοιχούν σε κάποια προηγούμενη ή τρέχουσα διαδικασία μαζικής εκβιομηχάνισης της υπαίθρου. Η οικολογική καταστροφή μειώνει δραματικά την περιπλοκότητα του περιβάλλοντος χάρη στην οποία τα οικοσυστήματα διακόπτουν με φυσικό τρόπο τη μετάδοση του ιού, γεγονός που, σε συνδυασμό με τον συνωστισμό ανθρώπων και ζώων (των λίγων που έχουν απομείνει), διευκολύνει τη μετάδοση μεταξύ των ειδών.[3]

Υπό αυτή την έννοια, το «εύφορο έδαφος» που έχει αποτελέσει η Κίνα τα τελευταία χρόνια για τις διάφορες μορφές των κορωνοϊών δεν έχει να κάνει με πολιτισμικά ζητήματα –με τις «κακές και ανθυγιεινές συνήθειες», όπως προσπαθούν να πουν ορισμένες ρατσιστικές αναλύσεις– αλλά με το πρόβλημα της δυναμικής της παγκόσμιας καπιταλιστικής παραγωγής και τη γεωγραφικής της ανάπτυξης. Ο «αόρατος εχθρός»[4] εναντίον του οποίου οι κυβερνήσεις όλου του κόσμου έχουν κηρύξει τον πόλεμο, είναι και εσωτερικός εχθρός. Αλλά όπως έχει αποδείξει η ιδεολογία της προόδου, ο νευρωτικός είναι ανίκανος να δει το προφανές.[5]

Η νέα κοινή λογική έχει παρατηρήσει ότι εάν η «έκτακτη ανάγκη» βιωνόταν όχι μόνο ως κατάσταση κινδύνου αλλά και ως στιγμή όπου αναδύεται πράγματι κάτι, όλη αυτή η ανθρώπινη εμπειρία θα είχε έναν εντελώς διαφορετικό χαρακτήρα.[6] Όπως και στη θεραπευτική διαδικασία, η δυσκολία έγκειται στο γεγονός ότι αυτό που αναδύεται μέσα σε μια κρίση ως αλήθεια δεν προκαλεί μόνο ίλιγγο αλλά και τρόμο. Αυτό είναι γνωστό στις παραδόσεις των σαμάνων σε ολόκληρο τον πλανήτη. Για παράδειγμα, η συμβουλή των Ινδιάνων Κόφαν σε σχέση με αυτό είναι η εξής: εάν το φίδι έρχεται για σένα, άστο να σε φάει.

Η πανδημία βιώνεται αποσπασματικά, δεν είναι μια γραμμική διαδικασία, επικάθεται στον προϋπάρχοντα κοινωνικό κατακερματισμό. Αυτό που προκύπτει δεν είναι μονολιθικό, εξακολουθεί όμως να είναι μυστηριώδες. Ενώ στην Κίνα πριν από μερικές ημέρες ο πρόεδρος ανακοίνωσε τη νίκη εναντίον του ιού επισκεπτόμενος το «σημείο μηδέν», η Ευρώπη βυθίζεται στην τραγωδία και το νότιο ημισφαίριο μόλις αρχίζει να αισθάνεται τα αποτελέσματα καθώς πλησιάζει ο χειμώνας. Η παγκόσμια γεωγραφία όμως αναπαράγει τον εαυτό της σε τοπική κλίμακα σαν φράκταλ. Έτσι, ενώ κάποιες γειτονιές βρίσκονται υπό την τρομοκρατία του αστυνομικού κράτους εν μέσω πανδημίας, σε άλλες ο χρόνος αξιοποιείται για τον συντονισμό του έργου της μείωσης των μισθών από μεγάλα μπαλκόνια με θέα τη θάλασσα.

Η πειθαρχία του σώματος φτάνει σε απρόβλεπτα επίπεδα: δεν είναι πλέον μόνο ο έλεγχος που εκπορεύεται από τον κατασταλτικό μηχανισμό του Κράτους, αλλά κάθε υποκείμενο μετατρέπεται με γοργούς ρυθμούς σε φορέα αυτο-ελέγχου. Ωστόσο, αυτή η συνθήκη δεν είναι κάτι καινούργιο. Απλώς σήμερα εμφανίζεται χωρίς φτιασίδια. Καθώς η μηχανή της οικονομίας χάνει την ισχύ της, τα βιοπολιτικά της στοιχεία φαίνεται ότι εξελίσσονται όλο και περισσότερο: η καραντίνα μετατρέπεται αργά αλλά με σιγουριά σε μια νέα σουρεαλιστική μορφή παγκόσμιου βιολογικού απαρτχάιντ.

Η αληθινή έκταση της καραντίνας όμως μόλις τώρα αρχίζει να γίνεται εμφανής. Η εξιδανίκευση της ιερής φράσης «δουλειά στο σπίτι», που αντιστοιχεί στο τελευταίο μοντέλο κλουβιού, μπορεί να λύσει το πρόβλημα της κλιματικής αλλαγής μεταθέτοντάς την στο μέλλον, αφαιρώντας όμως ένα ακόμα μεγαλύτερο ποσοστό «ελεύθερου χρόνου» από την εξίσωση στην οποία έχει υποβιβαστεί η ζωή. Στον πολιτισμό μας, αυτός ο «ελεύθερος χρόνος» μεταφράζεται σε δύο βιομηχανίες που αυτή τη στιγμή έχουν ακινητοποιηθεί: στον τουρισμό και στη μεγάλη πολιτισμική και ψυχαγωγική βιομηχανία. Σε όλο και περισσότερα μέρη, οι εξωτερικές δραστηριότητες περιορίζονται στο «να βγάλεις βόλτα τον σκύλο, να κάνεις τζόκιν το πολύ μία φορά τη μέρα μόνος σου, να αγοράσεις τρόφιμα, να πας στη δουλειά[7] μόνο αν είναι απολύτως απαραίτητο». Δεν κάνει όλο αυτό πολύ πιο εύκολη τη δουλειά για την παγκόσμια αστυνομία; Οι άδειοι δρόμοι φαίνονται «πιο καθαροί». Είναι το τέλειο ρομποτικό κριτήριο: ή θα συλλάβεις ή θα σε συλλάβουν.

Ιδού μια ακόμα ιερή φράση: «ο άνθρωπος είναι ζώο της συνήθειας». Ο πανικός που εξαπολύει σήμερα η επιδημία στον πολιτισμένο κόσμο μπορεί σύντομα να μετασχηματιστεί σε μια βολική αναισθησία υπό την αιγίδα του υπουργείου αντικαταθλιπτικών. Τηλε-εργασία, τηλε-επιτήρηση, τηλε-κοινωνικότητα.[8] Οι μάσκες θα είναι ένα απαραίτητο κομμάτι της γκαρνταρόμπας και τα drone θα φέρνουν τα υπόλοιπα εμπορεύματα στην πόρτα μας. Οι φτωχοί θα ζουν μόνοι τους στα περίχωρα της πόλης. Ο ιός θα είναι μια απειλή που προέρχεται από το περιθώριο, όπως το έγκλημα. Μόνο η εικονική πραγματικότητα θα θεωρείται «safe space» και η ελεύθερη μετακίνηση σε ανοιχτούς χώρους θα περιορίζεται μόνο στα νησιά των πλουσίων. Μήπως όμως όλο αυτό το φουτουριστικό σενάριο μας είναι ειρωνικά οικείο; Δεν χρειάζεται να είσαι ειδικός για να συνειδητοποιήσεις πόσο λίγο έχει αλλάξει η απλή ζωή αν σκεφτείς αυτούς τους παλιούς παράγοντες: την επισφάλεια, την αδικία και τη δυστυχία.

«Το σπίτι» το οποίο μας δίνουν εντολή να φρουρούμε –όπως και ο χώρος εν γένει– έχει γίνει πρωταγωνιστής ακριβώς εκείνη τη στιγμή της ιστορίας που η ανθρωπότητα το έχει μετατρέψει σε υπαρξιακό πρόβλημα. Όπως δεν υπάρχει το «δικαίωμα στην πόλη» έτσι δεν υπάρχει το δικαίωμα στη στέγη. Είναι μόνο μια μειοψηφία του παγκόσμιου πληθυσμού που έχει πραγματικά επιλύσει το πρόβλημα της στέγασης. Για τη συντριπτική πλειοψηφία, το σπίτι δεν είναι ένας χώρος ασφάλειας και άνεσης αλλά, με τον έναν ή τον άλλο τρόπο, ένα φάντασμα που ελλοχεύει διαρκώς και επίμονα.

Διαβάζοντας τις οδηγίες και τα διατάγματα των κυβερνήσεων, σου δίνεται η εντύπωση πως κάθε κάτοικος των πόλεων έχει στη διάθεσή του ένα δωμάτιο μέσα σε ένα ευρύχωρο σπίτι, όπου δεν υπάρχει έμφυλη βία ούτε προβλήματα συνωστισμού κ.λπ. Απαιτούν από τους ασθενείς «να μένουν στο δωμάτιό τους με επαρκή φυσικό αερισμό». Ξέρετε πόσο κοστίζει μια τέτοια πολυτέλεια; Μια γυναίκα από ένα χωριό στην επαρχία Λάμπα στο Σαντιάγο απάντησε χωρίς περιστροφές στον μισθοφορικό Τύπο: «επειδή είμαστε παράνομοι σε αυτή τη γη και είμαστε φτωχοί, η κυβέρνηση μας έχει καταδικάσει σε θάνατο».

Σε χώρες όπως η Ιταλία και η Ισπανία, έχει ήδη διαπιστωθεί πώς πολλοί, ασθενείς ή μη, από αυτούς που έχουν την πολυτέλεια ενός σπιτιού ξοδεύουν τη μέρα τους «μπροστά στην τηλεόραση και στα κινητά τους τηλέφωνα τροφοδοτώντας τον τρόμο τους, ή σε εικονικές κοινωνικές συναθροίσεις όπου νιώθουν ενθουσιασμό και φόβο και επιτίθεται ο ένας στον άλλον, σχολιάζοντας τις όλο και πιο αγχωτικές ανακοινώσεις, κάνοντας update στο «διπλό σκορ» των νεκρών και όσων έχουν αναρρώσει».[9]

Πώς όμως κατάφερε η Κίνα να κερδίσει τη μάχη εναντίον της πανδημίας και της κατάστασης έκτακτης ανάγκης; Την κέρδισε; Οι αναφορές που περιγράφουν τη στρατηγική ξεπερνούν την πιο θεαματική επιστημονική φαντασία. Ο «Μεγάλος Αδελφός» του Όργουελ μοιάζει με απαρχαιωμένη ατμομηχανή μπροστά στην υπερ-εξελιγμένη ψηφιακή κοινωνία στην οποία ζουν πολλοί Κινέζοι σήμερα. Ωστόσο, ας μην καταπίνουμε την προπαγάνδα αμάσητη. Όπως είναι ήδη γνωστό, η κρυμμένη αλήθεια είναι ότι η επιθετικότητα της ολοκληρωτικής αντίδρασης του κινεζικού κράτους είναι σύμπτωμα της ίδιας του της αδυναμίας να αντιμετωπίσει την κρίση, και ότι ολόκληρη η υποδομή ελέγχου που επιδεικνύει υπερήφανα σε ολόκληρο τον κόσμο δεν είναι τίποτε άλλο από ένα εργοτάξιο.

Το σίγουρο είναι ότι, όπως και στην Κίνα, η καραντίνα γίνεται σιγά-σιγά τρόπος ζωής σε καθεμία από τις χώρες που πλήττονται περισσότερο. Το να βγεις από το σπίτι έχει γίνει πολυτέλεια.

Ίσως να γινόμαστε μάρτυρες της «Ασιατικοποίησης» της Δύσης, όπου η βαθιά και προγονική έννοια της πειθαρχίας της Κομφουκιανής παράδοσης, που τροφοδοτεί ιδεολογικά και υλικοτεχνικά τον ολοκληρωτισμό των σύγχρονων δυναστειών της, είναι η συμβολή της Ανατολής στο τελευταίο στρίψιμο της βίδας του καπιταλισμού. Στην πραγματικότητα, προχωρά και το μέτωπο της παραγωγής. Η Δύση έχει γίνει τόσο ανήμπορη που όλα βασίζονται στη μονοπωλιακή δύναμη της υπερ-βιομηχανίας της Ασίας: σχεδόν όλος ο ιατρικός εξοπλισμός και τα απαραίτητα υγειονομικά υλικά προέρχονται από την Κίνα, την Ινδία και το Πακιστάν. Θα πλημμυρίσουν την καθημερινή ζωή με την υπερσύγχρονη τεχνολογία επιτήρησης, και σταδιακά θα επιλύσουν το υγειονομικό πρόβλημα ενισχύοντας την ιατρική και φαρμακευτική βιομηχανία. Θα παρακολουθούν τα πάντα με τα μηχανήματα της θείας χάριτος;[10] Ας θυμόμαστε, πριν μας πιάσει πάλι πανικός, ότι μένει να τα δούμε όλα αυτά.

Σε αυτή τη γωνιά του κόσμου, ο ιός μοιάζει ακόμα με ένα γιγαντιαίο κύμα που απειλεί να χτυπήσει την ακτή. Η επικράτεια της Χιλής, που γνωρίζει καλά από τσουνάμι, δεν ήταν ποτέ καλύτερα προετοιμασμένη για ένα παλιρροϊκό κύμα: η εξέγερση που διήρκησε 5 μήνες και σταμάτησε μόνο λόγω της πανδημίας έχει ξυπνήσει την κοινή λογική των ανθρώπων. Για παράδειγμα, στο μεγάλο νησί Chiloé, χωρίς να περιμένουν τα κυβερνητικά μέτρα, η κοινή λογική οργανώθηκε μόνη της και έκλεισε τους δρόμους ώστε να αποτραπεί η κυκλοφορία ανθρώπινων και μη ανθρώπινων εμπορευμάτων που με τη ροή τους απλώς θα διέδιδαν την πανδημία σε εξαιρετικά επισφαλείς περιοχές: για τους 180.000 κατοίκους του νησιού υπάρχουν μόνο 6 αναπνευστήρες. Το μήνυμα ήταν ξεκάθαρο: «Εδώ δεν αποφασίζει το Κράτος, αποφασίζει το Chiloé». Σήμερα οι κάτοικοι έδιωξαν την αστυνομία από το νησί. Τα στρατιωτικά τους οχήματα παρέλασαν μέχρι το πλοίο που τα μετέφερε πίσω στην ενδοχώρα.

Υπάρχουν αναφορές για τέτοιες καταστάσεις σε πολλά μέρη του κόσμου. Στην Κολομβία, για παράδειγμα, οι ιθαγενείς στη Santa Elena και στη La Sierra Nevada σταμάτησαν τον τουρισμό και έκοψαν την κυκλοφορία των αγροτοβιομηχανικών φορτηγών. Το μπλοκάρισμα των δρόμων δεν θα σώσει μόνο ζωές μπλοκάροντας την επέκταση του Covid-19, αλλά μπορεί τελικά να σταματήσει και την κανονική ροή του δικτατορικού χρήματος και του θανάτου που φέρνει μαζί του.

Εάν η άνθρωποι αντισταθούν στο χτύπημα του κύματος, αυτό δεν θα οφείλεται στην αποτελεσματική διαχείριση από τα πάνω, αλλά στη ζωτική αντίσταση από τα κάτω.

RB / 2&3Dorm

[1] Βλέπε τα πρόσφατα σχόλια του Byung Chul Han εδώ: https://www.lavaca.org/notas/byung-chul-han-sobre-coronavirus-la-emergencia-viral-y-el-estado-policial-digital-por-que-la-revolucion-sera-humana/

[2] Σε σχέση με αυτό το θέμα συνιστούμε το εξαιρετικό κείμενο των Chuang: Κοινωνική μόλυνση: Κοινωνικός και ταξικός πόλεμος στην Κίνα (https://yfanet.espivblogs.net/files/2020/03/CORONAVIRUS-mobile.pdf)

[3] Η πρακτική αντίθεση της αστεακής/βιομηχανικής καταστροφής είναι σήμερα εμφανής σε ολόκληρο τον κόσμο, συμβαίνει μπροστά στα μάτια μας σαν σκηνή από ταινία του Μπουνιουέλ: στο Σαντιάγο της Χιλής εντοπίστηκε ένα πούμα να περπατάει ανάμεσα στα σπίτια των εύπορων γειτονιών την τρίτη ημέρα της καραντίνας. Κατέβηκε από τους λόφους για να αναζητήσει τροφή, ίσως επειδή οι εταιρείες εξορύξεων που μαστίζουν τον βιότοπο των άγριων ζώων έχουν εξαλείψει τα μέσα της επιβίωσής του. Βλέποντας ότι επικρατεί ησυχία, τόλμησε να προχωρήσει παρακάτω. Δελφίνια, αγριογούρουνα, παγώνια, λύκοι και μαϊμούδες έχουν κάνει μυστηριακές, μυθολογικές εμφανίσεις σε ολόκληρο τον κόσμο.

[4] Βλέπε Rodrigo Karmy, Enemigo invisible: https://www.eldesconcierto.cl/2020/03/20/enemigo-invisible/

[5] Βλέπε Karen Horney, Ο νευρωτικός άνθρωπος της εποχής μας, εκδόσεις Επίκουρος, 1975

[6] Στις Θέσεις για τη Φιλοσοφία της Ιστορίας, ο Βάλτερ Μπένγιαμιν γράφει: «Υπάρχει ένας πίνακας του Klee με το όνομα Angelυs Novus. Απεικονίζεται εκεί ένας άγγελος που φαίνεται έτοιμος να απομακρυνθεί από κάτι όπου μένει προσηλωμένο το βλέμμα του. Τα μάτια του είναι διάπλατα ανοιχτά, το στόμα του ανοιχτό και οι φτερούγες του τεντωμένες. Έτσι ακριβώς πρέπει να είναι και ο άγγελος της ιστορίας. Το πρόσωπό του είναι στραμμένο προς το παρελθόν. Όπου εμείς βλέπουμε μια αλυσίδα γεγονότων, αυτός βλέπει μία μοναδική καταστροφή, που συσσωρεύει αδιάκοπα ερείπια επί ερειπίων και τα εκσφενδονίζει μπροστά στα πόδια του. Θα ήθελε να σταματήσει για μια στιγμή, να ξυπνήσει τους νεκρούς και να στήσει ξανά τα χαλάσματα». Και μετά: «Υποκείμενο της ιστορικής γνώσης είναι η ίδια η μαχόμενη, καταπιεσμένη τάξη. Στον Marx εμφανίζεται σαν η τελευταία υποδουλωμένη, σαν η εκδικήτρια τάξη, που ολοκληρώνει το έργο της απελευθέρωσης στο όνομα γενεών ηττημένων».

[7] Φυσικά αυτό αφορά μόνο τη μισθωτή εργασία. Η «μη-εργασία», η απλήρωτη οικιακή εργασία, η εργασία που έχει να κάνει με τη φροντίδα, η «συναισθηματική εργασία», συνεχίζουν κανονικά και εντατικοποιούνται.

[8] Βλέπε την πρόσφατη δημοσίευση της ομάδας Evade Chile: https://hacialavida.noblogs.org/files/2020/03/Coronavirus.pdf

[9] Βλέπε Wu Ming, Virale Diary #3: https://www.wumingfoundation.com/giap/2020/03/diario-virale-3/

[10] «All Watched Over By Machines Of Loving Grace» είναι ο τίτλος ενός ποιήματος του Richard Brautigan που το είχε γράψει το 1967. Σε αυτό περιγράφει, εν μέσω της ακμής των χίπις, τη δική του εκδοχή για μια τεχνολογική ουτοπία. Τον ίδιο τίτλο είχε δώσει και ο Adam Curtis σε μια τηλεοπτική σειρά το 2011.

Συνεχίζεται στο επόμενο post

Ημερολόγια Καραντίνας – 2

Posted on by

Ολόκληρο το κείμενο σε pdf

28 Μαρτίου / Η φύση δεν βιάζεται αλλά πάντα πετυχαίνει

I.

Για να ξεκινήσεις να θεραπεύεις μια ασθένεια πρέπει να μπορείς να αναγνωρίζεις τα συμπτώματά της.[1] Ένας αλλοπαθητικός ιατρός που έχει εκπαιδευτεί σύμφωνα με τη σύγχρονη επιστημονική παράδοση αναγνωρίζει αυτά τα συμπτώματα ορθολογικά. Ψάχνει στην εγκυκλοπαίδεια του μυαλού του να βρει τα δεδομένα που σχετίζονται με συγκεκριμένες εικόνες, αριθμούς κ.λπ., και ύστερα δίνει ένα τεχνικό όνομα σε αυτή τη σύνδεση. Ορισμένες συνδέσεις μπορεί να είναι πιο σύνθετες και άλλες πιο απλές, αλλά στο λεξιλόγιο του πολιτισμού μας η ασθένεια και το σύμπτωμα είναι νευρωτικά συνδεδεμένα. Η αιτιότητα, η σχέση αιτίας/αποτελέσματος ανάμεσα στα δύο, είναι το περισσότερο που μπορεί να δει η πολιτισμένη αντίληψή μας για την υγεία. Η κρίση των αντικαταθλιπτικών, των οπιοειδών και των παυσίπονων που αντιμετωπίζουν αυτή την περίοδο οι ΗΠΑ και ο κόσμος αποτελεί απόδειξη γι’ αυτό.

Στις προβιομηχανικές παραδόσεις, σχεδόν σε κάθε πολιτισμό στον κόσμο, η ασθένεια και τα συμπτώματα είναι μέρη ενός ευρύτερου σύμπαντος εντός του οποίου η «ιατρική» αναπτύσσεται περισσότερο ως τέχνη παρά ως επιστήμη. Ίσως η διάκριση ανάμεσα σε αυτές τις δύο θεωρήσεις να ήταν λιγότερο αυστηρή πρωτύτερα, καθώς ο καταμερισμός της εργασίας δεν είχε ακόμα επιτελέσει το έργο του. Ο θεραπευτής επίσης πρέπει να μπορεί να αναγνωρίσει τα συμπτώματα πριν δράσει. Αυτό όμως που τον διακρίνει είναι ότι η συμπτωματολογία δεν ανάγεται στον ορθό λόγο και ότι τα συμπτώματα είναι μόνο έκφραση ή σημάδι μιας μακρύτερης ιστορίας.

Ο αστρονόμος και επαναστάτης Άντον Πάνεκουκ διατύπωσε αυτό το πρόβλημα με εξαιρετικά σαφή τρόπο: ο νόμος της βαρύτητας είναι η αφηρημένη έννοια που ο νους μας εξάγει από το φαινόμενο της πτώσης.[2] Οι ιδέες συγχέονται με την πραγματικότητα στον ίδιο βαθμό που το σύμπτωμα συγχέεται με την ασθένεια. Νομίζουμε ότι το χρήμα είναι πλούτος και μετά από λίγο καταλήγουμε να βυθιστούμε στους αριθμούς. Ένας μπερδεμένος δημοσιογράφος προσπάθησε να κάνει τον επικεφαλής του οικονομικού τμήματος του ΟΟΣΑ (ενός οργανισμού του οποίου η Χιλή είναι το μόνο υπερήφανο μέλος από τη Λατινική Αμερική) να το δει: «γινόμαστε μάρτυρες του γεγονότος ότι η πτώση της παγκόσμιας οικονομικής δραστηριότητας οδηγεί στην άμεση βελτίωση και ανάκαμψη των οικοσυστημάτων που είχαν υποφέρει τόσο πολύ τις τελευταίες δεκαετίες». Αλλά δεν έλαβε καμία απάντηση από την άλλη πλευρά: «η κατάσταση θα μας κάνει να αμφισβητήσουμε βαθιά τον τρόπο με τον οποίο διαχειριστήκαμε την οικονομία τις τελευταίες δεκαετίες».

II.

 Ο μετασχηματισμός της καθημερινής ζωής του οποίου γινόμαστε μάρτυρες αποκαλύπτει τη φτώχεια του περιεχομένου των ταινιών επιστημονικής φαντασίας με τις οποίες η πολιτισμική βιομηχανία προσπαθεί να μας πουλήσει τον χρόνο ως ένα ακόμη γκάτζετ ή, στην καλύτερη περίπτωση, ως μια φαντασίωση για να προβάλλουμε τα δικά μας όνειρα. Φαίνεται ότι δεν ήταν ποτέ περισσότερο αλήθεια το ότι η «πραγματικότητα ξεπερνά τη φαντασία». Κι ακόμα παραπέρα: η τρέχουσα κατάσταση θολώνει τα όρια ανάμεσα στη μία και την άλλη.

Ο αμερικανός συγγραφέας και ακτιβιστής Derrick Jensen ανέπτυξε στο βιβλίο του Endgame την ιδέα ότι οι φαντασιώσεις για την αποκάλυψη αποτελούν χαρακτηριστικό γνώρισμα των «πολιτισμένων κουλτούρων». Με άλλα λόγια, δεν είναι η ανθρώπινη κατάσταση που φοβάται ή επιθυμεί το τέλος του κόσμου αλλά ο πολιτισμός. Αυτή η λεπτή διάκριση ανάμεσα στον φόβο και την επιθυμία (την απόρριψη και την αποδοχή) αξίζει πιο στενή εξέταση. Κατ’ αυτό τον τρόπο η κινηματογραφική βιομηχανία διαχωρίζει ψευδώς το κοινό της: ενώ για κάποιους ανθρώπους το σενάριο για τον ερχομό μιας εποχής μετά τον πολιτισμό είναι εφιάλτης, για κάποιους άλλους είναι ένα «όνειρο που έγινε πραγματικότητα», όλοι όμως γοητεύονται εξίσου απ’ αυτό.

Λιγότερο ενδιαφέρον φαίνεται να υπάρχει για το γεγονός ότι, κατά τα άλλα, δεν υπάρχει καμιά επιθυμία ακόμα και να φανταστεί κανείς τη «μεταθανάτια ζωή».

III.

 Η σκέψη επιμένει στο «να βάζει τα πράγματα σε τάξη», προκειμένου να βρει διέξοδο από τις δυσκολίες της σάρκας. Σκέφτομαι, άρα υπάρχω. Τα κυβερνητικά μέτρα, οι κρατικές πολιτικές, η συστημική βία κ.λπ. όσο αφηρημένα και ξένα κι αν φαίνονται έχουν άμεσες επιπτώσεις στα σώματα και στα μυαλά μας. Η αλλαγή όταν δεν εκκινείται από το ίδιο μας το πνεύμα αλλά από εξωτερικές δυνάμεις, βιώνεται ως μια οδυνηρή τραγωδία.

Οι απαντήσεις και οι λύσεις που βλέπουμε να κραδαίνουν οι ειδικοί στην τηλεόραση και το διαδίκτυο μας φαίνονται ανορθολογικές, παράλογες και εκτός πραγματικότητας ακριβώς γιατί αυτό είναι: δικό τους είναι το θέαμα και όχι η πραγματικότητα. Οι ζωές μας είναι στην καλύτερη περίπτωση στα χέρια ανίκανων. Αυτή η βαθιά αλλοτρίωση είναι το είδος του προβλήματος που η διάνοια προσπαθεί να λύσει μέχρι να προκαλέσει πονοκέφαλο ή αϋπνία (ο κλοιός σφίγγει). Κι όταν ο ιός ακολουθείται από σεισμούς και παλιρροϊκά κύματα[4], όταν οι πλανήτες ευθυγραμμιστούν για να τσαλακώσουν την περηφάνια της «ανθρώπινης μάστιγας», πολλοί γεμίζουν με ένα παράξενο αίσθημα ευγνωμοσύνης προς την Pachamama.[*]

Η ιστορία της ανθρωπότητας είναι επίσης η ιστορία των απαντήσεων που έχουμε δώσει σε αυτά τα υπαρξιακά προβλήματα. Υπάρχουν πολλές τέτοιες ιστορίες. Φυσικά, ο πολιτισμός μας δεν τις γνωρίζει όλες και διαγράφει τόσες πολλές χωρίς να το καταλαβαίνει.

Αν προσπαθήσουμε να εντοπίσουμε τις απαρχές της καταστροφής στην οποία βρισκόμαστε, το διακύβευμα γίνεται ακόμα μεγαλύτερο. Μπορείς να μιλήσεις για χρόνια, δεκαετίες, αιώνες, χιλιετίες ή kalpas.[**] Το ημερολόγιο της Ινδικής κοσμολογίας, για παράδειγμα, είναι κυκλικό και μη-γραμμικό, είναι πολυδιάστατο και όχι μονοδιάστατο. Σύμφωνα με αυτό το ημερολόγιο βρισκόμαστε ακριβώς στην αρχής μίας από τις τέσσερις περιόδους που σχηματίζουν έναν κύκλο: Satya Yuga, Treta Yuga, Dwapara Yuga και η δική μας, η Kali Yuga. Στην πρώτη περίοδο δεν υπάρχει ανηθικότητα. Στη δεύτερη η ανηθικότητα εμφανίζεται. Στην τρίτη η ανηθικότητα βρίσκεται στο κέντρο και επεκτείνεται. Στην τέταρτη η ανηθικότητα καταλαμβάνει τα πάντα. Τότε εμφανίζεται o Kalki [***] και καταστρέφει ό,τι υπάρχει ώστε ο κύκλος να ξεκινήσει ξανά. Αυτή η τελευταία περίοδος ξεκίνησε πριν 5.000 χρόνια, είναι η μικρότερη από όλες και διαρκεί 432.000 χρόνια συνολικά.

Παρόλο που σύμφωνα με ορισμένους υπολογισμούς το άθροισμα των τεσσάρων εποχών ανέρχεται σε 4,32 εκατομμύρια χρόνια, αυτό που είναι σημαντικό να σημειώσουμε είναι ότι ο κύκλος που περιγράφουν μπορεί να μεταφερθεί σε οποιαδήποτε χρονική κλίμακα.

Τα 5.000 χρόνια της Kali Yuga φαίνεται να συμπίπτουν με τους υπολογισμούς άλλων σύγχρονων παρατηρητών. Ο Claudio Naranjo, ο Χιλιανός ψυχίατρος που πέθανε το 2019, εντόπισε τη χρονολογική αρχή αυτού του προβλήματος περίπου 6.000 χρόνια πριν, στην κατά προσέγγιση χρονολογία κατά την οποία, σύμφωνα με αυτόν, κινηθήκαμε από τη μητρογραμμική (ή μητριαρχική) ανθρώπινη κοινότητα στην πατριαρχική κοινωνία.[5] Συμφωνεί με έναν άλλο ψυχίατρο, τον Ian McGilchrist, ο οποίος παρατήρησε ότι σε ένα συγκεκριμένο σημείο της ανθρώπινης ιστορίας, η αριστερή πλευρά του μυαλού κυριάρχησε σε βάρος της δεξιάς πλευράς του.[6]

Ο θεωρητικός Ζακ Καμάτ επίσης υποδεικνύει έναν μεγαλύτερο χρονικό κύκλο. Σύμφωνα με αυτόν, η περιπλάνηση της ανθρωπότητας, η τρέλα και η αλλοτρίωσή της, θα τελειώσουν μόνο όταν επιστρέψει στη φύση από την οποία δραπέτευσε αρκετές χιλιάδες χρόνια πριν. Κατά τη γνώμη του αυτό το μακρύ ταξίδι φτάνει στην ολοκλήρωσή του μπροστά στα μάτια μας, αλλά είναι ακόμα αδύνατο να διαβλέψει κανείς αν αυτή η ολοκλήρωση θα σημάνει την πραγμάτωση της ανθρώπινης κοινότητας (Gemeinwesen) ή την εξαφάνισή της.

Σε ένα πρόσφατο γράμμα του σε έναν «σύντροφο από την περιοχή της Χιλής» σχετικά με την πανδημία παραδέχτηκε ότι: «είναι ενδιαφέρον ότι βλέπουμε την κατάληξη αυτού του απέραντου φαινομένου που συνεχίζεται για χιλιάδες χρόνια, το οποίο εκτείνεται ανάμεσα στις δύο μεγάλες στιγμές κατά τις οποίες η απειλή της εξαφάνισης επιβεβαιώθηκε. Βρισκόμαστε στην καρδιά του ξεδιπλώματός του –της εκδήλωσής του, του φανερώματός του– ενός τρόπου επισήμανσης της πλήρους ισχύος του κινδύνου. Είναι σαν να μη γίνεται τίποτα κι όμως τα πάντα συμβαίνουν τώρα. Ωστόσο, δεν μπορούμε να προβλέψουμε πόσο χρόνο θα πάρει. Σε τελική ανάλυση, αυτό που είναι σημαντικό είναι να μπορέσουμε να το βιώσουμε –να το ζήσουμε– πραγματικά στην ολότητά του, πράγμα το οποίο απαιτεί την αποκατάσταση της υπεροχής του συναισθήματος που δίνει τη δυνατότητα για την αίσθηση της συνέχειας και, συνεπώς, της δύναμης της ζωής». [8]

IV.

Το δυσκολότερο πράγμα να αποδεχτούμε είναι ότι έχουμε το πρόβλημα εδώ και τώρα. Αυτή είναι η πρώτη προϋπόθεση για τη θεραπεία της πάθησής μας.

RB / 2&3Dorm

[*] (σ.τ.μ.) Μητέρα-Γη: Γυναικεία θεότητα των ιθαγενών πληθυσμών των Άνδεων που συμβολίζει τη δημιουργική και καταστροφική δύναμη της φύσης.

[**] (σ.τ.μ.) Kalpa: τεράστια μονάδα μέτρησης του χρόνου στην ινδουιστική παράδοση που υπολογίζεται σε 4,32 εκατομμύρια χρόνια και είναι η περίοδος του χρόνου ανάμεσα στη δημιουργία και την αναδημιουργία ενός κόσμου ή του σύμπαντος.

[***] (σ.τ.μ.) Kalki: η δέκατη ενσάρκωση του θεού Βισνού.

[1] Ο Σίγκμουντ Φρόυντ απαντά στο ερώτημα «πόσο χρόνο θα διαρκέσει η θεραπεία» με μια αναφορά σε ένα μύθο του Αισώπου: «Θα έπρεπε κανείς να γνωρίζει τον δρόμο του οδοιπόρου προτού υπολογίσει τη διάρκεια του ταξιδιού του» (Για την εισαγωγή της θεραπείας, 1913).

[2] Βλ. Α. Πάνεκουκ, Ο Λένιν σαν φιλόσοφος, εκδόσεις Ύψιλον, 1981.

[3] Βλ. τον πρώτο τόμο του βιβλίου του Derrick Jensen’s Endgame.

[4] Ο σεισμός στις Κουρίλλες νήσους στη Ρωσία στις 25 Μαρτίου δημιούργησε για μερικές ώρες πανικό στις χώρες του Ειρηνικού σχετικά με τον κίνδυνο δημιουργίας τσουνάμι.

[5] Για περισσότερες πληροφορίες, βλ. το βιβλίο του The Patriarchal Mind (RBA 2010).

[6] Στο βιβλίο του The master and his emissary. The divided brain and the making of the modern world, ο McGilchrist παρέχει μια πλήρη περιγραφή για τον τρόπο με τον οποίο οι εγκέφαλοί μας συγκροτούνται και αντιλαμβάνονται την πραγματικότητα. Ωστόσο, ο συγγραφέας δεν εξυμνεί το συναίσθημα σε βάρος της σκέψης. Αντίθετα από το κοινά αποδεκτό δόγμα, ο McGilchrist υποστηρίζει ότι η διαίρεση του εγκεφάλου σε ημισφαίρια επιτρέπει δύο είδη προσοχής που εξυπηρετούν θεμελιωδώς διαφορετικές δραστηριότητες. Σε πολύ αδρές γραμμές, το δεξί ημισφαίριο είναι υπεύθυνο για την αντίληψη όλου του πλαισίου ενώ το αριστερό ημισφαίριο είναι υπεύθυνο για την προσοχή στη λεπτομέρεια. Αυτοί οι δύο τρόποι αντίληψης δημιουργούν δύο ασύμβατες εκδοχές του κόσμου, με πολύ διαφορετικές προτεραιότητες και αξίες. Ένα κεντρικό ζήτημα που θίγει το βιβλίο είναι ότι παρόλο που η συνείδηση παράγεται διαρκώς μέσω συνδέσεων ανάμεσα στα δύο ημισφαίρια, έχουμε πρακτικά χάσει την επαφή μας με την πληροφορία που έρχεται από το δεξί ημισφαίριο ως αποτέλεσμα της κυριαρχίας της αυξανόμενης επιστημονικότητας του τεχνολογικού πολιτισμού. Ο McGilchrist υποστηρίζει ότι η προώθηση της ακριβούς και κατηγορικής σκέψης σε βάρος της εμπειρίας και της διαίσθησης έχουν φτάσει πια σε ένα σημείο που στρεβλώνουν σοβαρά τη ζωή μας και τη σκέψη μας.

[7] Το άρθρο Περιπλάνηση της Ανθρωπότητας δημοσιεύτηκε αρχικά στο γαλλικό περιοδικό Invariance το 1973. Έχει μεταφραστεί στα ελληνικά και είναι διαθέσιμο στην ακόλουθη διεύθυνση: https://athens.indymedia.org/post/1469816/

[8] Βλ. Letter from Camatte to a friend in the North, το οποίο είναι διαθέσιμο στη διεύθυνση: https://ill-will-editions.tumblr.com/post/613145801064120320/letter-from-camatte-to-a-friend-in-the-north.

Μετάφραση: Shevek και Stella Polaris