Tristan Leoni & Céline Alkamar – Ο ιός, το κράτος και εμείς (1ο μέρος)

Ολόκληρο το κείμενο σε μορφή pdf

Σημείωμα της μετάφρασης

Μεταφράσαμε το κείμενο του Tristan Leoni και της Céline Alkamar ως μια από τις πιο διεισδυτικές αναλύσεις της κρίσης του κορωνοϊού. Βασική αρετή του κειμένου είναι το γεγονός ότι ξεφεύγει από τη συνηθισμένη μονομερή εστίαση στα ζητήματα της καταστολής και της επιτήρησης, προσεγγίζοντας την κρίση συνολικά από τη σκοπιά των καπιταλιστικών σχέσεων (ανα)παραγωγής. Επίσης, βρήκαμε πολύ σημαντική τη συνεισφορά του στην κριτική των πολιτικών θέσεων που αυτή την περίοδο κυκλοφορούν εντός της αριστεράς και του α/α χώρου για την υποτιθέμενη έλευση ενός νέου ολοκληρωτικού, δικτατορικού καθεστώτος – χωρίς ταυτόχρονα να παραβλέπει και να υποβαθμίζει το ζήτημα της αξιοποίησης της πανδημίας από το κράτος για την εισαγωγή νέων μεθόδων και τεχνικών επιτήρησης, ελέγχου και καταστολής.

Ωστόσο, υπάρχουν ορισμένα σημαντικά σημεία διαφωνίας τα οποία θέλουμε να επισημάνουμε. Το βασικότερο από αυτά αφορά τη θέση του κειμένου ότι η κρίση σηματοδοτεί το τέλος της καπιταλιστικής περιόδου της «παγκοσμιοποίησης» και του «νεοφιλελευθερισμού» και ότι τα καπιταλιστικά κράτη θα κινηθούν προς την επιβολή πολιτικών «προστατευτισμού» και επιστροφής στην «εθνική ανάπτυξη» επί το «οικολογικότερο». Αυτή η, τουλάχιστον αβέβαιη, κατά τη γνώμη μας, θέση πηγάζει από τη λανθασμένη ανάλυση του κειμένου σχετικά με την πολιτική του καπιταλιστικού κράτους κατά τη «νεοφιλελεύθερη» περίοδο, σύμφωνα με την οποία το «νεοφιλελεύθερο» κράτος ασχολείτο αποκλειστικά «με την εξυπηρέτηση των συμφερόντων της πιο ισχυρής μερίδας των καπιταλιστών» και ότι μόνο τώρα αναγκάζεται να κινηθεί προς την «εξασφάλιση της σταθερότητας» και την εξυπηρέτηση των συμφερόντων «όλων των καπιταλιστών». Το κράτος δεν έπαψε να είναι κατά τη «νεοφιλελεύθερη» περίοδο πολιτική μορφή του κεφαλαίου, δηλαδή κράτος του κεφαλαίου και όχι κράτος μιας συγκεκριμένης μερίδας καπιταλιστών. Συνακόλουθα, ρόλος του παρέμεινε η διευρυμένη αναπαραγωγή της καπιταλιστικής σχέσης, που περιλαμβάνει και την αναπαραγωγή της εργασιακής δύναμης. Ανάλογα με τον ταξικό συσχετισμό δύναμης, ανάλογα με την ιστορία των ταξικών αγώνων και την οικονομική ισχύ κάθε χώρας, διαφοροποιείται και η πολιτική που ακολουθείται για τη διαχείριση της επιδημίας του κορωνοϊού. Γι’ αυτό άλλωστε η οικονομική στήριξη των εργαζομένων είναι πιο μεγάλη στη Γαλλία απ’ ό,τι στην Ελλάδα παρότι και εκεί συνδυάζεται με μέτρα απορρύθμισης του εργατικού δικαίου για τη στήριξη της οικονομικής ανάκαμψης.

Επιπλέον, το κείμενο δεν λαμβάνει καθόλου υπόψη τη σχέση του εθνικού κράτους με το διεθνές σύστημα κρατών και δεν τοποθετεί την πολιτική του στο πλαίσιο του διεθνούς χαρακτήρα της καπιταλιστικής συσσώρευσης. Γι’ αυτό δεν γίνεται καμιά αναφορά στο γεγονός ότι η κυβέρνηση Μακρόν στοιχίστηκε πίσω από την κυρίαρχη πολιτική εντός της ΕΕ, που προωθείται από τη Γερμανία, όσον αφορά τον δανεισμό των κρατών, το κρατικό έλλειμμα και το χρέος, στη βάση του Ευρωπαϊκού Μηχανισμού Σταθερότητας (ESM) και των κανονισμών του. Δεν φαίνεται καθόλου να εγκαταλείπεται το καθεστώς ελεύθερης κίνησης κεφαλαίων και εμπορευμάτων εντός της ΕΕ, παρά τον προσωρινό περιορισμό του τουρισμού και της μετακίνησης ανθρώπων, σε αντίθεση με ό,τι υποστηρίζει το κείμενο.

Τέλος, δεν συμμεριζόμαστε την απαισιοδοξία του κειμένου ότι αυτό που θα επανεμφανιστεί μετά το τέλος της επιδημίας στη Γαλλία και ευρύτερα δεν θα είναι οι πιο ριζοσπαστικές πλευρές του ταξικού κινήματος των προηγούμενων ετών, αλλά μόνον οι προβληματικότερες και αντιδραστικότερες, δηλαδή οι λαϊκιστικές, εθνικοαναπτυξιακές πολιτικές θέσεις στο εσωτερικό του. Δεν γίνεται σαφές πού ακριβώς στηρίζεται αυτή η τοποθέτηση καθώς το κείμενο αναγνωρίζει ορθώς στην κατακλείδα του ότι «η όξυνση των οικονομικών προβλημάτων θα οδηγήσει στην όξυνση της ταξικής πάλης, με νέες μορφές». Αυτό το γεγονός, αντανακλά, κατά τη γνώμη μας, τη μη διαλεκτική θεώρηση από την πλευρά των συντρόφων τόσο του αντιφατικού χαρακτήρα των πρόσφατων κοινωνικών κινημάτων όσο και της σχέσης που υφίσταται ανάμεσα στους καθημερινούς ταξικούς αγώνες και την κομμουνιστική προοπτική.

Ξενιστές καταστάσεων για την άρση της πανδημικής αποξένωσης, 5/5/2020

 

Θα κάνουμε ό,τι είναι απαραίτητο
Ο ιός, το κράτος και εμείς

«Η ισότητα και η ελευθερία δεν είναι πολυτέλειες που μπορούμε εύκολα να παραμερίσουμε. Χωρίς αυτές, η τάξη δεν μπορεί να διατηρηθεί χωρίς να βυθιστεί σε αδιανόητο σκοτάδι.»

Allan Moore, V for Vendetta, 1982

«Δεν θα θυσιάσουμε τίποτα. Ιδιαίτερα το γέλιο, το τραγούδι, τη σκέψη, την αγάπη. Ιδιαίτερα στις κερκίδες, στους συναυλιακούς χώρους, στις γιορτές των καλοκαιρινών βραδιών. Ιδιαίτερα την ελευθερία

Εμανουέλ Μακρόν, τιτίβισμα στο Tweeter, 11 Μαρτίου 2020

Το ότι ο Πρόεδρος της Δημοκρατίας θα έγραφε ένα tweet που μετά από λίγες μέρες θα μπορούσε να έχει υπογραφτεί από μια ιδιαίτερα ριζοσπαστική ατομικιστική αναρχική ομάδα προκαλεί έκπληξη. Το πλήγμα του κορωνοϊού στην υφήλιο κλονίζει ορισμένες από τις βεβαιότητές μας. Μας δημιουργεί αμηχανία. Πώς να αντιδράσουμε σε μια παρτίδα με τρεις αντιπάλους, το κράτος, τον πληθυσμό (συμπεριλαμβανομένου του προλεταριάτου) και της επιδημίας; Πώς μπορούμε να συμμετέχουμε σε αυτή; Είναι αναγκαίο να συμμετέχουμε; Πρέπει να μείνουμε στο σπίτι μας; Τι να κάνουμε; Τι είδους αλληλεγγύη και «αντίσταση» πρέπει να δείξουμε;

Καταρχάς, δεν πρέπει να χάσουμε τα λογικά μας. Αυτό που είναι σημαντικό στην τρέχουσα συγκυρία δεν είναι τόσο να δείξουμε ότι οι προηγούμενες αναλύσεις μας ήταν σωστές, να αναζητήσουμε και να βρούμε αυτό που (εκ πρώτης όψεως) επιβεβαιώνει τις θέσεις μας, αλλά να αναγνωρίσουμε ό,τι κλονίζει τις βεβαιότητές μας, ό,τι δεν ταιριάζει με αυτές. Το να επιδιώξουμε, παρά τη θολούρα και το φαινομενικό χάος, να καταλάβουμε τι συμβαίνει προκειμένου να καταλάβουμε τι έρχεται.

Επιτελικό κράτος ή κράτος που έχει ξεπεράσει τα όρια των δυνατοτήτων του;

Πράγματι, η πανδημία Covid-19 είναι προϊόν του καπιταλιστικού τρόπου παραγωγής (αποψίλωση των δασών, αστεακή εξάπλωση, αγροτική έξοδος και συγκέντρωση του πληθυσμού, βιομηχανική κτηνοτροφία, ροές ανθρώπων και εμπορευμάτων, αερομεταφορές κ.λπ.). Στις ευρωπαϊκές χώρες, οξύνεται από τη διάλυση των συστημάτων υγείας ως αποτέλεσμα των διάφορων νεοφιλελεύθερων πολιτικών που ακολουθούνται εδώ και δεκαετίες και τη διαχείρισή τους βάσει του επιχειρηματικού μοντέλου (κερδοφορία, «μηδενικό απόθεμα» και just-in-time παραγωγή). Η περίπτωση της Γαλλίας είναι παραδειγματική από αυτή την άποψη: τον Δεκέμβριο του 2019 ένα πανό σε μια διαδήλωση εργαζομένων στα νοσοκομεία έγραφε: «Το κράτος μετράει τα χρήματα, εμείς θα μετράμε τους νεκρούς», και πολύς κόσμος τώρα συνειδητοποιεί ότι αυτό δεν ήταν απλώς ένα σύνθημα.

Τα κείμενα που αναδεικνύουν αυτή την κατάσταση είναι πια αμέτρητα και πολύς κόσμος που ασκούσε ριζοσπαστική κριτική στον καπιταλισμό τη βλέπει τώρα να επιβεβαιώνεται: ο καπιταλισμός είναι υπεύθυνος και ένοχος, είναι θανατηφόρος. Κι αν ο ιός δεν είναι αυτός που δημιουργεί την ταξική διαίρεση, χτυπάει πρωτίστως τους προλετάριους, οι οποίοι δεν έχουν τη δυνατότητα να προσφύγουν σε ιδιωτικά, ποιοτικά νοσοκομειακά ιδρύματα.

Οι δηλώσεις της Agnès Buzyn[i] αποκάλυψαν, σε όσους είχαν αμφιβολίες, τον σιχαμερό κυνισμό των κυβερνώντων μας, οι οποίοι είναι έτοιμοι να κάνουν «ό,τι είναι απαραίτητο» για να σώσουν την οικονομία, συμπεριλαμβανομένου του να σκοτώσουν δεκάδες χιλιάδες φτωχούς και ηλικιωμένους ανθρώπους (έχοντας χωρίς αμφιβολία την κρυφή ελπίδα ότι θα επιλύσουν ταυτόχρονα το συνταξιοδοτικό ζήτημα). Αλλά το όλο θέμα έχει πάρει τελείως διαφορετικές διαστάσεις. Πέρα από την ανικανότητα της ομάδας του Μακρόν, πρέπει να αναγνωριστεί ότι το γαλλικό κράτος έχει ξεπεραστεί εντελώς από την κατάσταση: δεκαετίες περικοπών των δημόσιων δαπανών αποδίδουν τώρα τους δηλητηριώδεις καρπούς τους.

Οι κυβερνήσεις, που για πολύ καιρό ασχολούνταν αποκλειστικά με την εξυπηρέτηση των συμφερόντων της πιο ισχυρής μερίδας των καπιταλιστών (η οποία είναι όλο και λιγότερο συνδεδεμένη με ένα έθνος-κράτος) λησμόνησαν τον ρόλο του καπιταλιστικού κράτους: τον ρόλο της εξασφάλισης της σταθερότητας σε μια συγκεκριμένη περιοχή προς όφελος όλων των καπιταλιστών, πέραν των επιμέρους συμφερόντων. Η διατήρηση ενός αποτελεσματικού συστήματος υγείας, για παράδειγμα, έχει το πλεονέκτημα ότι προσφέρει στους εργοδότες υγιείς προλετάριους/ες, μείωση των απουσιών από την εργασία και μεγαλύτερη παραγωγικότητα. Αλλά καθώς οι μεγάλοι επιχειρηματικοί όμιλοι και οι πολυεθνικές δεν έχουν καταφέρει να επιτεθούν άμεσα στο κόστος εργασίας, έχουν πιέσει το κράτος να κάνει φορολογικές μεταρρυθμίσεις προς όφελός τους, να εφαρμόσει πολιτικές μείωσης των δαπανών και των υπηρεσιών και να επιβάλλει κρατήσεις στον έμμεσο μισθό των προλετάριων. Είναι ξεκάθαρο ότι αυτά τα μέτρα έχουν ξεπεράσει τα όρια: ξέραμε ότι ορισμένες φορές μπορεί να έθιγαν τα συμφέροντα των πιο αδύναμων καπιταλιστών (πράγμα που εν μέρει εξηγεί την παρουσία μικρών αφεντικών στα Κίτρινα Γιλέκα) αλλά εδώ βλέπουμε ότι μπορεί να θίξουν τα συμφέροντα των καπιταλιστών ως συνόλου. Συνοδευόμενα από μεγάλες περικοπές, οικονομική φειδώ και φορολογικά δώρα στους πλουσιότερους, είχαν επίσης επιπτώσεις στην (μη-) προετοιμασία για πανδημικές κρίσεις, οι οποίες είχαν προβλεφθεί από πολλές μελέτες εδώ και χρόνια – περικοπές του προϋπολογισμού για ιολογική και βακτηριολογική έρευνα, παραμέληση των εθνικών αποθεμάτων σε μάσκες, φαρμακευτική εξάρτηση από ιδιωτικά εργαστήρια κ.λπ.

Στριμωγμένη από την πανδημία, η κυβέρνηση διστάζει και καθυστερεί να πάρει μέτρα κοινής λογικής που απαιτεί το ιατρικό προσωπικό όπως η καραντίνα (την οποία εισηγούνταν οι επιδημιολόγοι πολύ πριν τις 17 Μαρτίου) και η συμμετοχή των ιδιωτικών νοσοκομειακών ιδρυμάτων (ενώ πολλά από τα στελέχη του συστήματος υγείας ζητούν ακόμη την επίταξή τους). Για εβδομάδες, η πραγματοποίηση μαζικών τεστ στον πληθυσμό δεν εξετάζεται καν, γιατί, απλούστατα, το κράτος δεν έχει τα μέσα για να το κάνει. Η ίδια καθυστέρηση σημειώθηκε και στις μελέτες για θεραπείες βασισμένες στη χλωροκίνη, ένα φτηνό φάρμακο που μια μεγάλη μερίδα των γιατρών ζητά να χρησιμοποιηθεί για τη θεραπεία των ασθενών (οι οποίες πιθανόν αναβλήθηκαν λόγω της πίεσης από τα εργαστήρια που εργάζονται για το εμβόλιο ή για την παραγωγή πανάκριβων αντι-ιικών φαρμάκων). Σε συνδυασμό με τις περικοπές του προϋπολογισμού της υγειονομικής περίθαλψης η άρνηση να ληφθούν εγκαίρως μέτρα υπό τον φόβο των επιπτώσεων στην οικονομία οδήγησαν παράδοξα στην οικονομική καταστροφή.

Η κυβέρνηση αναγκάζεται να προσαρμόσει τη στρατηγική της ανάλογα με τις ελλείψεις (σε μάσκες, αλκοολούχα αντισηπτικά διαλύματα, τεστ, κλίνες, νοσηλευτές κ.λπ.). Οι πλουσιότεροι άνθρωποι της Γαλλίας αναγκάζονται να σπεύσουν να σώσουν το Κράτος – όπως ο όμιλος LVHM, που γρήγορα τροποποίησε μέρος των εργοστασίων καλλυντικών του για την παραγωγή αλκοολούχων τζελ για τα νοσοκομεία και μετά βρήκε έναν βιομηχανικό προμηθευτή από την Κίνα που ήταν σε θέση να προμηθεύσει μάσκες στη Γαλλία, από τις οποίες προσέφερε ένα αρχικό απόθεμα 10 εκατομμυρίων μασκών στο γαλλικό Υπουργείο Υγείας.

Η κρίση του κορωνοϊού εκθέτει τις αδυναμίες του γαλλικού κράτους. Ανίκανο να διασφαλίσει μία από τις βασικές του λειτουργίες –την προστασία των πολιτών του– αναγκάζεται να χρησιμοποιήσει αυταρχικές και κατασταλτικές μεθόδους για να κερδίσει χρόνο επιχειρώντας να εφαρμόσει κάτι το ανεφάρμοστο: να θέσει υπό περιορισμό μέρος του πληθυσμού εξαναγκάζοντας το υπόλοιπο να εργαστεί παρά τον κίνδυνο.

Σύνδεσμος προς το 2ο μέρος του κειμένου

Υποσημειώσεις

[i] (σ.τ.μ.) Υπουργός Υγείας στην κυβέρνηση του Édouard Philippe μέχρι τις 16 Φεβρουαρίου του 2020.