Tristan Leoni & Céline Alkamar – Ο ιός, το κράτος και εμείς (2ο μέρος)

Οδεύουμε προς τη Δικτατορία;

«Η δημοκρατία συνίσταται πρώτα από όλα στην εγκαθίδρυση μιας νόμιμης εξουσίας: αποκλειστικά νόμιμης και επομένως κυρίαρχης. Είναι συνεπώς ουσιαστικά ένα σύστημα εξουσίας.»

Ζακ Σιράκ, 1977

Οι κανονισμοί της καραντίνας επιβλήθηκαν σε ένα πολύ μεγάλο κομμάτι του πληθυσμού στη Γαλλία την 17η Μαρτίου και αυστηροποιήθηκαν μια εβδομάδα αργότερα μέσω της κήρυξης κατάστασης έκτακτης ανάγκης για λόγους δημόσιας υγείας που έδωσε στα εκτελεστικά όργανα έκτακτες εξουσίες για μια περίοδο δύο μηνών. Κατασταλτικά μέτρα λήφθηκαν σε πολλές χώρες του κόσμου· στη Γαλλία, η καραντίνα συνίσταται σε μια σειρά από απαγορεύσεις: απαγόρευση των συναθροίσεων, απαγόρευση εξόδου από τις οικίες και απαγόρευση των μετακινήσεων εντός της χώρας εξαιρούμενων των μετακινήσεων για εργασία, για την προμήθεια των αγαθών πρώτης ανάγκης, για προσωπική άσκηση και περιπάτους. Αυτές οι απαγορεύσεις συνοδεύονται από την απαγόρευση της κυκλοφορίας κατά τις βραδινές ώρες σε ορισμένες πόλεις και υλοποιούνται μέσω της επιβολής προστίμων για την παραβίασή τους[i] – πρόκειται για έναν μηχανισμό που στη Γαλλία δεν παρεκκλίνει από αυτό που αποκαλείται «κράτος δικαίου» (δηλαδή ότι το κράτος δεν παραβιάζει τους κανόνες δικαίου που έχει το ίδιο θέσει).

Δημοσκοπικές έρευνες (που πρέπει να αντιμετωπίζονται με τις συνήθεις επιφυλάξεις) δείχνουν ότι κατά τη διάρκεια του πρώτου δεκαπενθημέρου της καραντίνας, 93 με 96% του πληθυσμού της Γαλλίας υποστήριζαν τα μέτρα ενώ περισσότερο από το 80% επιθυμούσε την αυστηροποίησή τους (όπως ζητούσαν και πολλοί εργαζόμενοι στην υγεία).[ii] Πρέπει να αναγνωριστεί ότι μεταξύ των χωρών που υιοθέτησαν τη στρατηγική της καραντίνας, το γαλλικό κράτος δεν είναι πραγματικά το πιο αυστηρό ως προς την εφαρμογή της (αστυνομικά και δικαστικά) και τους περιορισμούς που επιβάλλει – έτσι που αυτό που ορισμένοι αποκαλούν φασιστικό, θεωρείται από άλλους χαλαρό. Κι αν η αστυνομία παραμένει αυτό που ήταν, με τους ελέγχους της να στοχεύουν κυρίως τους προλετάριους (και ειδικά τους μετανάστες που δεν προέρχονται από την Ευρώπη) και την αυθαιρεσία της, σε πολλές μικρές και μεσαίες πόλεις προξενεί έκπληξη το γεγονός ότι στον δρόμο βλέπει κανείς λιγότερους μπάτσους από πριν. Αυτό μακράν απέχει από τις περιπολίες που οργώνουν τις πόλεις και ξυλοκοπούν διά ροπάλου κάθε περαστικό που περνά, όπως βλέπει κανείς στην Ινδία, και από την ποινή της πενταετούς φυλάκισης με την οποία κινδυνεύει στη Ρωσία όποιος παραβεί τους όρους της καραντίνας.

Ωστόσο, κάποιος κόσμος συνάγει από τις ανοργάνωτες προσπάθειες διαχείρισης της κρίσης το συμπέρασμα ότι οδεύουμε προς τη δικτατορία.[iii]. Αναρωτιέται κανείς γιατί να αισθανθούν οι γάλλοι καπιταλιστές την ανάγκη για κάτι τέτοιο, όταν εδώ και είκοσι χρόνια έχουν επιτυχώς διεξάγει έναν ανελέητο πόλεμο ενάντια στους προλετάριους, με έναν πολύ δημοκρατικό τρόπο, με τους δεύτερους να έχουν ηττηθεί σχεδόν σε όλες τις μάχες και ιδιαίτερα σε αυτές που είχαν στρατηγική σημασία – η εξέγερση των Κίτρινων Γιλέκων είναι δυστυχώς προς το παρόν μόνο μια εξαίρεση που επιβεβαιώνει ότι οι γάλλοι προλετάριοι είναι σε γενικές γραμμές πειθήνιοι, έχοντας υποστεί κοινωνική συντριβή μέσα από χρόνια μείωσης της αγοραστικής τους δύναμης, ανεργίας, επισφάλειας και επιπλέον έχουν επίγνωση ότι οι συνδικαλιστικές τους οργανώσεις είναι ξέπνοες και έχουν χάσει τις πολιτικές τους ελπίδες. Θα πρέπει κανείς να είναι πολύ κακός παρατηρητής και αναλυτής (ή ιδεολόγος που έχει αυτοναρκωθεί) για να πιστεύει ότι τα μέτρα της καραντίνας έχουν ως στόχο την αύξηση του ελέγχου και της υπακοής του πληθυσμού και ότι ο εν λόγω περιορισμός της ελευθερίας (κίνησης) έχει ως στόχο να φιμώσει όσους κάνουν κριτική στον καπιταλισμό.

Όσον αφορά την υπακοή και την πλύση εγκεφάλου, το κράτος έχει ήδη πολύ ισχυρά εργαλεία στη διάθεσή του: κάθε πολίτης υφίσταται δεκατρία με δεκατέσσερα χρόνια σχεδόν καθημερινής κατήχησης (Εθνικό Εκπαιδευτικό Σύστημα), τα ΜΜΕ, τα σπορ, την οικογένεια, τα τάμπλετ, το Pornhub, την κινητή τηλεφωνία 4G και σύντομα 5G κ.λπ. Στην πραγματικότητα δεν έχει συμβεί κάποια ρήξη: η απομόνωση και ο κατακερματισμός, ο εγκλεισμός στο σπίτι, ο φόβος για τους άλλους ανθρώπους, οι αστυνομικοί περιορισμοί, η υποβάθμιση της ζωής σε εικονική, όλα όσα συμβαίνουν είναι απλώς μια χειρότερη εκδοχή της πραγματικότητας που οι προλετάριοι βίωναν και προηγουμένως, την οποία αποδέχονταν και την οποία, σε γενικές γραμμές, αποδέχονται και σήμερα.

Επιπλέον, η κρίση του κορωνοϊού έχει εν μέρει απενεργοποιήσει ορισμένα από τα εργαλεία του κράτους, κι αυτή δεν είναι η μόνη αντίφαση του «μακιαβελικού σχεδίου» του ή της «ελευθεροκτόνας» στρατηγικής του. Θα πρέπει, για παράδειγμα, να σημειωθεί ότι μέρος του κατασταλτικού του μηχανισμού, και συγκεκριμένα τα δικαστήρια, έχουν σταματήσει τη λειτουργία τους και ότι αρκετές χιλιάδες φυλακισμένοι έχουν κατ’ εξαίρεση αποφυλακιστεί. Επίσης, τα μέτρα της καραντίνας έχουν αυτή τη στιγμή οδηγήσει στην απόσυρση 10.000 αστυνομικών (και εκατοντάδων στρατιωτικών), ορισμένες φορές ολόκληρων μονάδων, μετά από την εμφάνιση ύποπτων κρουσμάτων κορωνοϊού ενώ το Υπουργείο Εσωτερικών έχει (τουλάχιστον σε πρώτη φάση) σταματήσει να επιβάλλει την καραντίνα σε συγκεκριμένες γειτονιές και ειδικά σε αυτές όπου κατοικούν μετανάστες προλετάριοι με προέλευση έξω από την Ευρώπη απλά γιατί δεν διαθέτει τους υλικούς και ανθρώπινους πόρους για να την επιβάλλει.[iv] Το Συμβούλιο του Κράτους έχει απορρίψει το αίτημα για απόλυτη απαγόρευση κυκλοφορίας που υπέβαλλαν διάφοροι ιατρικοί σύλλογοι (στις 22 Μαρτίου)· σε ορισμένες πόλεις που οι δημοτικές αρχές επέβαλλαν απαγόρευση κυκλοφορίας για να ενισχύσουν την καραντίνα, αυτή η απόφαση ακυρώθηκε από τον νομάρχη (όπως π.χ. στην περίπτωση της Aubervilliers). Θα πρέπει επίσης να σημειωθεί ότι η περίοδος της καραντίνας αποτελεί ταυτόχρονα διατάραξη της λειτουργίας ορισμένων από τους πιο αλλοτριωτικούς κοινωνικούς θεσμούς: πέραν των σχολείων, προφανώς του καταναλωτισμού, των θρησκευτικών διδασκαλιών και λειτουργιών, των κηρυγμάτων και των συλλογικών προσευχών. Τέλος, ότι η παύση ενός μεγάλου μέρους της παραγωγής και της κατανάλωσης δεν φαίνεται, προς το παρόν, να είναι ιδιαίτερα επωφελής για τους καπιταλιστές.

Ναι, πράγματι, το κράτος χρησιμοποιεί την αστυνομία επιχειρώντας να επιβάλλει την καραντίνα.[v] Ναι, σαφέστατα, το Κράτος επωφελείται της κατάστασης για να δοκιμάσει νέες τεχνικές όπως τη χρήση των drones για την παρακολούθηση των περαστικών και την ανακοίνωση διαταγών καθώς και τη στενότερη συνεργασία με τους τηλεφωνικούς παρόχους για τη διαχείριση του πληθυσμού (μέσω των στατιστικών στοιχείων, των δυναμικών της κίνησης κ.λπ.) ή ακόμα για την ιχνηλάτηση των κινήσεων του πληθυσμού. Ναι, σίγουρα, η αστυνομική καταστολή γίνεται σταθερά πιο αποτελεσματική από τον 19ο αιώνα και μετά. Αλλά, εκτός από την προπαγάνδα, τα ΜΜΕ και τα πρόστιμα, η ανάπτυξη αστυνομικοστρατιωτικών δυνάμεων είναι το βασικό εργαλείο του κράτους για να επιβάλλει έκτακτα περιοριστικά μέτρα (σε αυτή την περίπτωση την καραντίνα) σε ελεύθερα και ίσα «άτομα» όπως αυτά διαμορφώνονται από τον καπιταλιστικό τρόπο παραγωγής (σε βάρος των προϋπαρχουσών ομάδων και κοινοτήτων).[vi] Εάν το κράτος πετύχαινε το ίδιο αποτέλεσμα με ευγενικούς παρουσιαστές δεν θα ήταν χειρότερο; Σε κάθε περίπτωση, όλα αυτά δεν έχουν απολύτως καμία σύγκριση με το πλέγμα παρακολούθησης στις πόλεις δικτατορικών καθεστώτων όπως η Κίνα. Εκεί, εκτός από την αστυνομία και τον στρατό, υπάρχουν επίσης πολιτοφυλακές και κομματικά μέλη που συνεισφέρουν στην αποτελεσματικότητα ενός μεγάλου πλήθους σημείων ελέγχου στις εισόδους των γειτονιών και των κτιρίων (και όταν το κράτος δεν είναι αρκετά αυστηρό, είναι οι απλοί άνθρωποι που αυτο-οργανώνονται για να στήσουν μπλόκα στους δρόμους και τείχη και να καταγγείλουν τους «ξένους»).

Η χρήση του στρατού στο πλαίσιο αυτής της κρίσης δεν είναι τίποτα το μοναδικό, σχεδόν όλες οι χώρες που επηρεάστηκαν από τον ιό κατέφυγαν σε αυτή. Ωστόσο, ο τρόπος με τον οποίο η γαλλική κυβέρνηση χρησιμοποιεί το εργαλείο του στρατού περισσότερο επιβεβαιώνει τον ερασιτεχνισμό και την αδυναμία της παρά τον αυταρχισμό της. Στις 25 Μαρτίου, ο Μακρόν έθεσε σε λειτουργία την Επιχείρηση Αντοχής (Resilience) που δημιούργησε ένα πλαίσιο για τη στρατιωτική υποστήριξη των δημόσιων υπηρεσιών, κυρίως στα πεδία της υγείας και των μεταφορών, συμπεριλαμβανομένης της χρήσης των στρατιωτικών νοσοκομείων, της (δύσκολης) κατασκευής ενός νοσοκομείου πεδίου στη Mulhouse, της αεροπορικής και θαλάσσιας μεταφοράς ασθενών κ.ο.κ. Η κινητοποίηση ήταν εν τέλει μάλλον ανεπαρκής, πράγμα που δείχνει ότι οι περικοπές του προϋπολογισμού έχουν επίσης επηρεάσει στην Υπηρεσία Υγείας των Ένοπλων Δυνάμεων.[vii]

Δυο ελικοφόρα πλοία αναπτύσσονται τώρα στον Ινδικό Ωκεανό (στη Ρεουνιόν και τη Mayotte) και στο αρχιπέλαγος των Αντίλλων για να παρέχουν υλικοτεχνική υποστήριξη στα νοσοκομεία αυτών των νησιών (μεταφορά ιατρικού εξοπλισμού, παροχή ενός αριθμού απαρχαιωμένων ελικοπτέρων) κι ακόμη για να απαλλάξουν τα νοσοκομεία από το βάρος ορισμένων κοινών ασθενών (αλλά όχι αυτών που έχουν νοσήσει με Covid-19). Πρόκειται για αποστολή ακατάλληλων πλοίων, η οποία όπως φαίνεται αποφασίστηκε βιαστικά. Θα μπορούσαν πιθανώς να βοηθήσουν στην απομάκρυνση Γάλλων πολιτών από χώρες σε αυτές τις περιοχές ή να βοηθήσουν στην καταστολή σε περίπτωση που θα ξεσπάσει εξέγερση μετά την καραντίνα.

Αλλά αυτό που έχει προκαλέσει περισσότερες αντιδράσεις στα κοινωνικά δίκτυα των πολιτικοποιημένων είναι ότι η Επιχείρηση Αντοχή δίνει επίσης τη δυνατότητα στους νομάρχες να επιτάξουν στρατιωτικό προσωπικό όχι για να επιβάλλουν την καραντίνα καθώς, όπως γνωρίζουμε, ο στρατός δεν έχει δικαστικές αστυνομικές εξουσίες, αλλά για την προστασία χώρων που έχουν γίνει «στρατηγικοί» ή «ευαίσθητοι». Σε μια περίοδο που οι εταιρείες παροχής υπηρεσιών ασφαλείας έχουν φτάσει στα όριά τους, ο στρατός καλείται να αναλάβει τον ρόλο της φρούρησης, όπως το έκανε πρωτύτερα στους σιδηροδρομικούς σταθμούς.[viii] Αυτό συμβαίνει χαρακτηριστικά στην περίπτωση ενός εργοστασίου που παράγει ιατρικές μάσκες στο διαμέρισμα του Maine-et-Loire, σε ένα εργοστάσιο φαρμάκων στη Gard και σε αρκετά νοσοκομεία. Όλως περιέργως, ορισμένοι νομάρχες αποφάσισαν να βάλουν τους στρατιώτες να περιπολούν στις «εμπορικές ζώνες» (όπου έχουν γίνει φασαρίες για την προμήθεια χαρτιού υγείας και απόπειρες διάρρηξης αλλά, προς το παρόν, δεν έχει ξεπροβάλλει το φάντασμα της λεηλασίας). Το αποτρεπτικό αποτέλεσμα της χρήσης του στρατού σίγουρα μειώνει το βάρος που πέφτει στις αστυνομικές περιπολίες αλλά δεν είναι ξεκάθαρο πού βρήκε ο στρατός το προσωπικό για αυτή τη δουλειά… Ο αριθμός του προσωπικού που αναφέρεται από τον τύπο και ο αριθμός των οχημάτων που χρησιμοποιούνται υποδηλώνουν ότι προς το παρόν έχουμε να κάνουμε με μια αναδιάταξη μέρους των δυνάμεων του συστήματος Sentinel.[ix] Αν δεν πρόκειται απλά για μια επικοινωνιακή τακτική, η χρήση του στρατού για τη φύλαξη των σούπερ μάρκετ δείχνει ότι η επιχειρησιακή ισχύς της αστυνομίας στη Γαλλία έχει σημαντικά επιδεινωθεί.[x]

Η κινητοποίηση του στρατού, όπως μπορούμε να δούμε, είναι αρκετά χαμηλή και ο επαναπατρισμός 200 στρατιωτών από το Ιράκ δεν το αλλάζει. Αν η κρίση χειροτερέψει, ο στρατός θα πρέπει να κινητοποιήσει τις εφεδρείες του, προκειμένου να ενισχύσει την υποστήριξή του (π.χ. για τη μεταφορά των πτωμάτων από συγκεκριμένες πόλεις, όπως είδαμε στην Ιταλία), πράγμα που δεν συμβαίνει αυτή τη στιγμή, ούτε και στην περίπτωση της στρατοχωροφυλακής (η οποία πιθανώς διατηρεί τις δυνάμεις της για την περίοδο μετά την καραντίνα).

Στην πραγματικότητα, ο λόγος περί «αστυνομικού κράτους» ή περί «στρατιωτικοποίησης» δεν εξηγεί τι είναι αυτό που συμβαίνει. Για χρόνια ο καπιταλισμός αντιμετωπίζει μια κρίση αξιοποίησης και τα περιθώρια διαπραγμάτευσής του με την εργατική τάξη είναι μηδαμινά. Οι κεντρικές καπιταλιστικές χώρες πρέπει να διαχειριστούν αυτή την κατάσταση κατά την οποία οι ταξικές σχέσεις είναι τεταμένες και έτσι εξοπλίζονται (σύμφωνα με τις δυνατότητες των προϋπολογισμών τους) με νέα κατασταλτικά εργαλεία προκειμένου να αντιμετωπίσουν μια πιθανή κρίση, η οποία, αν ξεσπάσει, μπορεί να είναι εξαιρετικά βίαιη (τα Κίτρινα Γιλέκα έδωσαν μια πρώτη γεύση για αυτό). Η υγειονομική κρίση που βιώνουμε σήμερα ανήκει σε αυτή την ιστορική τάση. Η αυξανόμενη ανάγκη για έλεγχο του πληθυσμού είναι, εξ ορισμού, μια εμμονή του κράτους, αλλά δεν είναι η κινητήρια δύναμη της ιστορίας ούτε ο λόγος ύπαρξης της καραντίνας. Καθώς δεν έχει κανένα οικονομικό όφελος, πρόκειται για συνέπεια των ορίων του συστήματος υγείας στην κατάσταση που αυτό βρίσκεται σήμερα (δηλαδή, στην κατάσταση διάλυσης στην οποία βρίσκεται). Και αποτελεί αντίφαση της τρέχουσας διαμόρφωσης του καπιταλισμού.

Αν η Γαλλία μετατρεπόταν σε δικτατορικό καθεστώς, αυτό σίγουρα δεν θα ήταν το αποτέλεσμα της υπέρμετρης ισχύος και της πανταχού παρουσίας του γαλλικού κράτους αλλά το αποτέλεσμα της γενικευμένης αποδυνάμωσής του και της ανικανότητάς του να εξασφαλίσει την κοινωνική συνοχή, αν αυτό συνέβαινε κάποια στιγμή.[xi] Δεν βρισκόμαστε ακόμα σε αυτό το σημείο. Ένα πράγμα είναι σίγουρο, η κατανόηση του κόσμου μόνο υπό το πρίσμα της κυριαρχίας και της καταστολής δεν μας βοηθά να βλέπουμε τα πράγματα καθαρά σε περιόδους κρίσης.[xii]

Σύνδεσμος προς το 3ο μέρος του κειμένου

Υποσημειώσεις

[i] Τα στατιστικά στοιχεία πρέπει πάντοτε να αντιμετωπίζονται με επιφύλαξη, καθώς όσα στοιχεία δίνονται από την κυβέρνηση εξυπηρετούν επίσης την επικοινωνιακή της πολιτική. Τις πρώτες δύο μέρες, 225.500 πρόστιμα επιβλήθηκαν σε κόσμο που δεν συμμορφωνόταν με την καραντίνα, δηλαδή περίπου 110.000 κάθε μέρα. Αυτός ο αριθμός μπορεί να φαίνεται τεράστιος, αλλά δεν είναι τόσο μεγάλος αν συγκριθεί με τον συνολικό αριθμό των δήμων (36.000) ή με τον αριθμό των προστίμων που επιβάλλονται καθημερινά στους οδηγούς σε κανονικές συνθήκες (74.000 τη μέρα το 2017). Από τις 19 Μαρτίου μέχρι τις 8 Απριλίου επιβλήθηκαν 343.000 νέα πρόστιμα, δηλαδή περίπου 17.000 τη μέρα. Θα έπρεπε να βγει το συμπέρασμα και θα έπρεπε να μας χαροποιήσει ότι η καταστολή είναι έξι φορές λιγότερο αυστηρή απ’ ό,τι ήταν αρχικά; Ότι η καταστολή λειτουργεί εκπαιδευτικά; Ότι οι κάτοικοι τη συνηθίζουν, ότι είναι φοβισμένοι ή ότι έχουν συνειδητοποιήσει τον κίνδυνο;

[ii] Αυτοί που υποστηρίζουν λιγότερο την αυστηροποίηση της καραντίνας είναι «όσοι δεν αισθάνονται καθόλου εκτεθειμένοι». Βλ. Frédérique Schneider, «Coronavirus : la grande majorité des Français est pour un confinement plus strict», la‐croix.com, 24 Μαρτίου 2020.

[iii] Ή ακόμη ότι ο πληθυσμός είναι θύμα μιας γιγάντιας ολοκληρωτικής συνομωσίας που έχει ενορχηστρωθεί προμελετημένα με στόχο τον εκφοβισμό του και την ενίσχυση της «επιθυμίας του για ασφάλεια», μια επιθυμία που το κράτος δεν μπορεί παρά να ικανοποιήσει. Αναμφίβολα γι’ αυτό η γαλλική κυβέρνηση και τα μέσα υποβάθμιζαν την κρίση για εβδομάδες και μετά το ξέσπασμα της επιδημίας προσπαθούν να καθησυχάσουν τον πληθυσμό.

[iv] Ας σταματήσουν τώρα οι φαντασιοπληξίες σύμφωνα με τις οποίες αυτό εξηγείται από την επιθυμία να μολυνθεί ο πληθυσμός που ζει σε αυτές τις γειτονιές. Αν ήταν έτσι τα πράγματα, αυτές οι γειτονιές/πόλεις θα είχαν ερμητικά αποκλειστεί, πράγμα που δεν ισχύει. Αντιθέτως, πολλοί προλετάριοι ζουν εκεί και συνεχίζουν να εργάζονται καθημερινά έξω από αυτές τις περιοχές, ερχόμενοι έτσι σε επαφή με τον υπόλοιπο πληθυσμό (ορισμένες γραμμές δημόσιων συγκοινωνιών που τις συνδέουν με τα μητροπολιτικά κέντρα είναι ακόμα σε λειτουργία). Πραγματικά, ποιος θα κάνει τα ντελίβερι των σούσι στους καλά προστατευμένους μπουρζουά μποέμ;

[v] Περίπου 100.000 αστυνομικοί και χωροφύλακες κινητοποιήθηκαν την πρώτη μέρα για την επιβολή της καραντίνας και παραδόξως 160.000 κατά τις διακοπές του Πάσχα. Πρόκειται για έναν αριθμό που είναι συγκρίσιμος με τους 140.000 που είχαν κινητοποιηθεί την πρωτοχρονιά του 2018 και τους 115.000 που είχαν κινητοποιηθεί μετά τις επιθέσεις του 2015. Μήπως η «αίσθηση» της αυξημένης αστυνόμευσης δεν προέρχεται πραγματικά από την αυξημένη παρουσία των μπάτσων στους δρόμους αλλά από το γεγονός ότι με το 90% του κόσμου που μετακινείται να είναι απόν, αυξάνονται αυτομάτως οι πιθανότητες ελέγχου;

[vi] Κοινότητες για τις οποίες δεν θα πρέπει επουδενί να υπάρχει νοσταλγία ή να εξιδανικεύονται. Δεν είναι αλήθεια ότι οι άνθρωποι δεν είναι ακόμα έτοιμοι για έναν άλλο τρόπο ζωής: απλώς οι συμπεριφορές τους προσαρμόζονται και ρυθμίζονται από αυτόν τον κόσμο. Σωστές, συνεργατικές, υποστηρικτικές συμπεριφορές υπάρχουν και τώρα (είναι πιο συχνές σε περιόδους κρίσης όπως οι φυσικές καταστροφές). Τα πράγματα θα ήταν διαφορετικά, οι συμπεριφορές αυτές θα επικρατούσαν, σε μια ριζικά διαφορετική μετακαπιταλιστική κοινωνία, στην κομμουνιστική κοινωνία.

[vii] Claude Angeli, «Le service de santé militaire très gravement malade», Le Canard enchaîné, 25 Μαρτίου 2020.

[viii] Σχετικά με τα ζητήματα που άπτονται της χρήσης του στρατού, βλ. Tristan Leoni, Manu Militari? Radiographie critique de l’armée, Grenoble, Le Monde à l’envers, 2018, 120 σελίδες.

[ix] Για παράδειγμα, ο τύπος αναφέρει την ανάπτυξη 200 στρατιωτών στην περιοχή της Nouvelle-Aquitaine, περίπου 20 στη Lot‐et‐Garonne, 60 στη Gard, με ορισμένους από αυτούς να χρησιμοποιούν οχήματα που φέρουν σήματα των επιχειρήσεων «Sentinelle» και «Vigipirate». Η Eπιχείρηση Sentinelle που ξεκίνησε τον Ιανουάριο του 2015, προέβλεπε την ανάπτυξη 10.000 στρατιωτών για σταθερές φρουρές και περιπολίες σε δημόσιους χώρους. Αυτός ο αριθμός αντιστοιχεί στον ελάχιστο αριθμό στρατιωτών που θα πρέπει να είναι διαθέσιμοι στη μητροπολιτική Γαλλία σύμφωνα με τη Λευκή Βίβλο του 2008. Παρά την κινητοποίηση εφέδρων (φοιτητών ή «ανώτερων στελεχών») καθώς και άοπλου προσωπικού (μηχανικών ή χειριστών ραδιοεπικοινωνιών), ο στρατός δεν κάλυψε αυτό τον αριθμό και από τον Απρίλιο του 2015 ο αριθμός των δυνάμεων που αναπτύσσονται έπεσε σε 7.000. Είναι επομένως εξαιρετικά πιθανό ότι η εναπομείνασα δύναμη 3.000 στρατιωτών ήταν αυτή που κινητοποιήθηκε για την «Επιχείρηση Αντοχή».

[x] Μετά τη Γενική Αναθεώρηση της Δημόσιας Πολιτικής (RGPP) [πρόγραμμα μείωσης των δαπανών που εφάρμοσε η κυβέρνηση Fillon το 2007] ο αριθμός των ΜAT της στρατοχωροφυλακής (Mobile Gendarmerie) και της αστυνομίας (CRS) μειώθηκε από 31.167 το 2008 σε 26.800 το 2018.

[xi] Αντίθετα από τις περιόδους πολέμου που οδηγούν στην ταχεία κατάρρευση ενός κράτους, φαίνεται ότι η αργή αποσύνθεση ενός κράτους δεν προωθεί την «προοδευτική» αυτοοργάνωση του προλεταριάτου, αλλά αντίθετα την εμφάνιση και την ενίσχυση νέων δυνάμεων ανταγωνιστικών σε αυτό (μαφιών, ένοπλων συμμοριών κ.λπ.).

[xii] Στην Πορτογαλία, η αριστερή κυβέρνηση αναστέλλει το δικαίωμα στην απεργία… αλλά νομιμοποιεί όλους τους μετανάστες χωρίς χαρτιά.