Viva la muerte! … y la libertad [Ζήτω ο θάνατος! … και η ελευθερία]

 «Εδώ και πολύ καιρό, η αντίθεση ανάμεσα στην εργασία και την ελευθερία δεν συνιστά μια ακριβή έννοια, τους έλεγαν, αλλά αυτή ήταν που πάνω απ’ όλα τους καθόριζε.»

Τα πράγματα, Ζωρζ Περέκ, 1965

Τουλάχιστον ένα δεκαπενθήμερο πριν την επιβολή της καραντίνας όσοι απέφευγαν τα φιλιά αποτελούσαν σχεδόν αντικείμενο χλευασμού και θεωρούνταν παρανοϊκοί. Βέβαια, υπήρχε το κάλεσμα να ανέβει κόσμος στο Παρίσι για να συμμετάσχει σε αυτό που θα αποτελούσε την τελευταία «πράξη» των Κίτρινων Γιλέκων (στις 14 Μαρτίου) καθώς η επιδημία εξαπλωνόταν στη Γαλλία. Ήταν αυτό «συνετό»; Μήπως όμως και το κράτος δεν καλούσε τον κόσμο να συμμετάσχει την επόμενη μέρα στις δημοτικές εκλογές; Σίγουρα, για πολύ καιρό τα μέσα μιλούσαν για μια απλή, μα κάπως «σοβαρή» γρίπη, που απλώς ήταν πιο επικίνδυνη για τους ευπαθείς και ηλικιωμένους ανθρώπους. Αλλά μια πιο προσεκτική εξέταση των γεγονότων στην Κίνα, την Κορέα και αργότερα στην Ιταλία έκανε ξεκάθαρο ότι το πρόβλημα του κορωνοϊού δεν αποτελούσε απλώς θέαμα. Δεν θα έπρεπε λοιπόν να είμαστε πιο συνετοί από την κυβέρνηση; Η ανακοίνωση της καραντίνας αλλάζει την κατάσταση, το κράτος λαμβάνει αποφάσεις και καμώνεται ότι αυτές είναι αποφασιστικές και δραστικές (παρόλο που έχουν καθυστερήσει για εβδομάδες ή μήνες). Ενώ πολλοί μισθωτοί προλετάριοι που εξαιρούνται από την καραντίνα γρήγορα αντιλαμβάνονται ότι πρέπει να αγωνιστούν για να μείνουν στο σπίτι τους, ορισμένες αντιδράσεις ριζοσπαστών ακτιβιστών, φαινομενικά μειοψηφικές αλλά πολύ διαδεδομένες στα κοινωνικά δίκτυα προκαλούν έκπληξη.

Πρώτα από όλα, υπάρχουν αυτοί που αυθόρμητα πιστεύουν ότι είναι απλώς αναγκαίο να κάνουν το αντίθετο από αυτό που ζητάει το κράτος και να αρνηθούν την καραντίνα για «ιδεολογικούς λόγους»: το διακύβευμα εδώ δεν είναι τίποτα λιγότερο από την ελευθερία και ακόμη, πάνω από όλα, από τη δική τους ελευθερία. Αλλά τι είναι τότε αυτή η ατομική ελευθερία που πρέπει να διαφυλαχτεί, αν όχι η ελευθερία να ζεις την καθημερινή σου ζωή, όπως πριν.[i] Μερικοί από αυτούς σίγουρα πιστεύουν ότι οι «άνθρωποι» επιλέγουν συνειδητά κάθε πρωί και μετά από ώριμη σκέψη να υποταχθούν και να πάνε στη δουλειά, αντί να εξεγερθούν. Οι πιο κινητοποιημένοι κάνουν καλέσματα στο διαδίκτυο (από τα σπίτια τους) για μη τήρηση της καραντίνας, για οργάνωση πικνίκ ή ακόμα και συναυλιών πανκ ενάντια στον «ολοκληρωτισμό»,[ii] χωρίς αμφιβολία γιατί πιστεύουν ότι η φιλία, ο αναρχισμός ή η αυτονομία, όπως για άλλους η θρησκεία, θα τους προστατεύσει από τον ιό: «Δεν θα κολλήσουμε, θα είμαστε προσεκτικοί! Δεν θα κολλήσουμε, είμαστε προσεκτικοί!» (είδαμε που οδήγησε αυτό στις απαρχές του AIDS). Αλλά η συσσώρευση των θανάτων, η προσβολή συντρόφων, συγγενών ή οικογενειακών μελών από τον ιό και οι κλειστές πόρτες συχνά υπερισχύουν του επαναστατικού τους πάθους.

Έπειτα υπάρχουν εκείνοι που υποστηρίζουν ότι είναι αναγκαίο να εκμεταλλευτούμε αυτή την περίοδο αδυναμίας του κράτους για να του «επιτεθούμε»· ότι η κατάρρευσή του θα ανοίξει μια ελπιδοφόρα περίοδο αυτοοργάνωσης των ατόμων, επιτέλους ελεύθερων και  δεκτικών στα πλέον ελευθεριακά πειράματα. Αυτοί βλέπουν τον καπιταλισμό απλώς ως μια υπερδομή και το κράτος ως το αστυνομικό του οπλοστάσιο. Σύμφωνα με αυτή τη θεώρηση, θα αρκούσε να βραχυκυκλώσουμε τα πάντα ώστε να μη μείνει τίποτα όρθιο από αυτό που δεν αναγνωρίζουν ως κοινωνική σχέση. Από αυτή την άποψη, είναι φανερό ότι η πιο αρμόζουσα στρατηγική θα ήταν η επίθεση στις υπηρεσίες υγείας, τα ασθενοφόρα και τα νοσοκομεία (ορισμένα δέχτηκαν κυβερνοεπιθέσεις)[iii] ή ακόμη ριζοσπαστικότερα στο δίκτυο διανομής ηλεκτρικής ενέργειας, προκειμένου να ολοκληρωθεί η αποδιοργάνωση του συστήματος, να επιταχυνθεί η μετάδοση του ιού που θα αποδεκατίσει τις τάξεις των δημοσίων υπαλλήλων και ιδιαίτερα των μπάτσων! Στο μεταξύ, δεν γνωρίζουν αν είναι προτιμότερο να ενθαρρύνεται η κλοπή των μασκών ή να υποστηρίζεται η καταστροφή τους… Καμία ομάδα δεν τόλμησε μέχρι στιγμής να αναλύσει σε οποιοδήποτε Indymedia τις επιπτώσεις μιας τέτοιας «επαναστατικής στρατηγικής», που βάζουμε στοίχημα ότι θα την σκέφτονταν ορισμένοι οικομηδενιστές και νοσταλγοί του Ισλαμικού Κράτους.[iv] Η επανάσταση που θα δώσει τέλος στον καπιταλισμό, το κράτος, τις τάξεις, την αξία, το χρήμα, τον μισθό, το φύλο κ.λπ. όσο βίαιη και καταστροφική κι αν είναι, δεν μπορεί σε καμία περίπτωση να συγχέεται με αυτή τη θλιβερή φαντασίωση ενός θανατηφόρου χάους.

Δεν θα ασχοληθούμε με αυτούς που χαίρονται που ο ιός επιτίθεται στους ανθρώπους (και όχι στα ζώα), ούτε σε αυτούς που αρχικά χάρηκαν γιατί στοχοποιεί μόνο τους «πλούσιους», τους «λευκούς», τους «άπιστους» κ.λπ.

Από την άλλη μεριά, θα κάνουμε μια σύντομη παύση για να σχολιάσουμε ένα επίθετο/μια έννοια που έχει ξαναγίνει της μόδας και που συμβάλλει στη συσκότιση της κριτικής του κράτους και του κεφαλαίου, την έννοια της ελευθεροκτονίας [της καταστροφής της ελευθερίας]. Ας προχωρήσουμε στο περιεχόμενο των θρηνητικών λόγων για το «ελευθεροκτόνο κράτος», με άλλα λόγια τη διεκδίκηση για ένα άλλο κράτος. Θέλουμε να πιστεύουμε και λέμε ότι όταν «οι ιδέες βελτιώνονται, η έννοια των λέξεων συμμετέχει σ’ αυτή τη βελτίωση»[v], πράγμα που εδώ και κάποιο καιρό δεν συμβαίνει ιδιαίτερα. Η κατάληξη –κτονία αναφέρεται στην πράξη του φόνου (όπως στη βασιλοκτονία ή τη γενοκτονία) που έχει ως στόχο την απαλλαγή από τα θύματα για αυτό που είναι ή αντιπροσωπεύουν (ο βασιλιάς ή ένας λαός). Αν, με τα μέτρα της καραντίνας, το κράτος ήταν ελευθεροκτόνο, τότε θα προχωρούσε με τέτοιο τρόπο ώστε να φονεύσει τις ελευθερίες. Είναι στην καλύτερη περίπτωση σύγχυση της μορφής με την ουσία και στη χειρότερη περίπτωση αποτελεί, σημασιολογικά, συγκάλυψη των συνθηκών μιας διαδικασίας που δεν έχει αναγνωριστεί σωστά.

Σε μια κοινωνία που τα μέλη της δεν είναι αυτεξούσια, όπου το κράτος αναλαμβάνει την κοινωνική οργάνωση μιας περιοχής, των κατοίκων της και της ελευθερίας τους, η θέση ότι η καραντίνα περιορίζει την ελευθερία κίνησης αποτελεί κοινοτοπία, όσο κοινοτοπία είναι να τονίζει κανείς ότι η φυλακή αποτελεί εγκλεισμό. Αλλά η αναγωγή του κράτους στην εξουσιαστική του ουσία λησμονεί ότι η δημιουργία και η εξέλιξή του έχουν μια ιστορία που είναι στενά συνδεδεμένη με την ιστορία του καπιταλισμού, ότι η δράση του είναι στενά συνδεδεμένη με τη συγκρουσιακή σχέση ανάμεσα στις τάξεις του κεφαλαίου και της εργασίας και ότι, σε αυτό το πλαίσιο, η ελευθερία την οποία μας εγγυάται είναι εξ ορισμού απολύτως σχετική και μεταβαλλόμενη. Η πραγματική κυριαρχία στην καπιταλιστική κοινωνία μας δεν είναι τόσο αυτή της νόμιμης εξουσίας ή της κρατικής βίας όσο η κυριαρχία του καπιταλισμού που έχει διεισδύσει σε όλες τις πλευρές τις ζωής, και της οποίας η υλική ισχύς βασίζεται στην εξάρτησή μας από την εργασία και από το χρήμα για την αναπαραγωγή μας. Η δράση του κράτους, πάνω στους άλλους, εγγράφεται στη δυναμική του καπιταλισμού και η έννοια της ελευθερίας είναι προς το παρόν συνυφασμένη σε αυτό το πλαίσιο – τα Κίτρινα Γιλέκα, σε όποια κοινωνική κατηγορία κι αν ανήκαν, το είχαν καταλάβει πολύ καλά όταν διεκδικούσαν μεταρρυθμίσεις από το κράτος (μειώσεις στις εργοδοτικές εισφορές ή αύξηση του κατώτατου μισθού). Πώς θα ήταν τα πράγματα σε μια κοινωνία («κομμουνιστική» ή «αναρχική») όπου οι τάξεις και το κράτος θα είχαν από καιρό καταργηθεί; Προφανώς δεν θα ήταν απαλλαγμένη από συγκρούσεις και τραγωδίες (μια επιδημία, λ.χ.), αλλά τι θα γινόταν με την εξουσία ή με τα φαινόμενα εξάρτησης; Πώς θα λαμβάνονταν οι ατομικές επιλογές και πώς θα εξισορροπείτο η ατομική και η κοινωνική συνείδηση ειδικά σε περιόδους κρίσης; Θα ήμασταν «ελεύθεροι»; Είμαστε σίγουροι για ένα πράγμα: το πλαίσιο των συζητήσεων θα ήταν πολύ πιο κατάλληλο και ευχάριστο.

Βοηθά η αυτοοργάνωση το κράτος;

 «Τι το ιδεαλιστικό υπάρχει στην κοινωνική συνεργασία, την αμοιβαία βοήθεια, όταν αυτός είναι ο μόνος τρόπος για να μείνει κανείς ζωντανός;»

Ούρσουλα Λε Γκεν, Ο αναρχικός των δύο κόσμων

Είναι ελευθέρια επίσης η ελευθερία του να υπακούς, συμπεριλαμβανομένων των κρατικών εντολών; Των εντολών της καραντίνας; Πρέπει να επαναληφθεί εδώ ότι η γαλλική κυβέρνηση επέβαλλε τα μέτρα μόνο εκ των υστέρων, μόνο αφού αναγκάστηκε να το κάνει και ότι μερίδα των γιατρών απαιτεί, επί ματαίω, ακόμα πιο αυστηρά μέτρα καραντίνας, γιατί «οι άνθρωποι αλληλοσκοτώνονται όταν βγαίνουν έξω». Είναι λοιπόν ο αυτοπεριορισμός συμμόρφωση στις αξιώσεις του κράτους ή ανταπόκριση στα αιτήματα του προσωπικού των μονάδων εντατικής θεραπείας;

Έχει συχνά ειπωθεί και γραφτεί ότι ο καπιταλισμός είναι η αιτία του προβλήματος και ότι επομένως δεν μπορεί να είναι η λύση. Αυτό είναι ένα ωραίο σύνθημα, αλλά είναι πράγματι σωστό σε κάθε περίπτωση; Θα μπορούσε κανείς να ισχυριστεί το αντίθετο: ότι οι καπιταλιστές είναι οι πιο κατάλληλοι για τη διαχείριση ενός καπιταλιστικού ιού σε έναν καπιταλιστικό κόσμο… Πέραν της ρητορείας, ποια συγκεκριμένη εναλλακτική υπάρχει για εμάς σήμερα; Χωρίς το άμεσο ξέσπασμα μιας παγκόσμιας επανάστασης, ποια μέτρα εμπνευσμένα από τον κομμουνισμό ή την αναρχία θα μπορούσαμε να πάρουμε (εμείς οι αυτοανακυρηγμένοι επαναστάτες) ή να προτείνουμε στον πληθυσμό για να αντιμετωπίσουμε αποτελεσματικά τον ιό (διαφορετικά από αυτά που συνιστούν η κυβέρνηση ή οι γιατροί); Δεν υπάρχουν και πολλά. Είναι αυτό φοβερό;

Όπως συμβαίνει συχνά σε δύσκολες περιόδους, ο πληθυσμός έχει απεχθή αντανακλαστικά: ατομισμός, απόσυρση, φόβος και απόρριψη των άλλων… Αλλά τι αντιπροσωπεύουν ποσοτικά; Οι δράσεις αλληλεγγύης ή αυτοοργάνωσης μικρής κλίμακας πολλαπλασιάζονται στις οικογένειες, μεταξύ γειτόνων ή συναδέλφων και συχνά μέσω των κοινωνικών δικτύων: φροντίδα των ηλικιωμένων στη γειτονιά και παροχή βοήθειας για τα ψώνια τους, φροντίδα των παιδιών αυτών που εργάζονται, παροχή φίλτρων και εξοπλισμού για την κατασκευή προστατευτικών μασκών, προσφορά βοήθειας σε κάποιο φιλανθρωπικό ίδρυμα (το οποίο μέχρι τότε δεχόταν κριτική), οργάνωση εξορμήσεων για τη διανομή φαγητού στους άστεγους (γιατί οι επίσημες οργανώσεις βραδυπορούν) κ.λπ. Δεν πρόκειται για εμβρυικό στάδιο μιας εξέγερσης ή μιας νέας κοινωνίας που γεννιέται ούτε είναι βοήθεια σε ένα κράτος που καταρρέει. Είναι αναμφίβολα το ελάχιστο που μπορεί να γίνει. Η αλληλεγγύη στην οποία μας καλεί ο Μακρόν δεν γίνεται για χάρη του, γίνεται για εμάς τους ίδιους που πρέπει να δείξουμε αλληλεγγύη ο ένας στον άλλον και, όπως βλέπουμε, η «κοινωνική αποστασιοποίηση» δεν είναι κατ’ ανάγκη ταυτόσημη με την απομόνωση.

Και τι γίνεται με τους ακτιβιστές; Τι γίνεται με τα στέκια, τις βιβλιοθήκες, τις καταλήψεις και τις υπόλοιπες συλλογικές υποδομές που υπάρχουν σε όλη τη Γαλλία; Μπορούμε να διανοηθούμε κάτι διαφορετικό από το κλείσιμό τους και την απόσυρση στο διαδίκτυο; Θα ήταν δυνατό να μετασχηματιστούν αυτοί οι χώροι σε κέντρα (clusters)[vi] αγώνα «ενάντια στο κράτος και τον κορωνοϊό»; Να δοθεί επαναστατικό πρόσημο στην αυθόρμητη αυτοοργάνωση των μικρών χειρονομιών που αγγίζει τη φιλανθρωπία; Για παράδειγμα, το να μην μείνουν στη διανομή μασκών αλλά να βοηθήσουν και στο μπλοκάρισμα των επιχειρήσεων που αναγκάζουν τους εργαζόμενούς τους να πηγαίνουν στη δουλειά; Αυτό δεν φαίνεται ρεαλιστικό πέραν μιας περιορισμένης κλίμακας.[vii]

Πρώτα από όλα δεν είναι ρεαλιστικό από την άποψη του συσχετισμού δυνάμεων, δηλαδή την κατάσταση των δυνάμεων του αριστερού, αναρχικού και αυτόνομου ριζοσπαστικού χώρου (με ή χωρίς εισαγωγικά) που είναι αποσυντεθειμένος λόγω των μεταμοντέρνων θεωριών που είναι της μόδας, που πλήγεται από τον οπορτουνισμό, τις ιδεολογικές διαιρέσεις και τις εγωιστικές διαμάχες, την επικέντρωση στα κοινωνικά δίκτυα κ.λπ. Αλλά δεν είναι μόνο αυτό. Για παράδειγμα, θα μπορούσε κανείς να αντιτείνει ότι η υγειονομική κρίση δεν είναι τόσο σοβαρή, ότι το κράτος δεν έχει φτάσει στα όρια των δυνατοτήτων του και ότι οι προβλέψεις για εκατοντάδες χιλιάδες θανάτους θα αποδειχτούν αβάσιμες – πράγματα που έχουν ξεκαθαριστεί μετά από τέσσερεις εβδομάδες καραντίνας. Μας φαίνεται ότι εδώ τίθενται μια σειρά από ερωτήματα ειδικά όσον αφορά το ζήτημα της παρέμβασης. Για παράδειγμα: είναι όλες οι καταστάσεις ευνοϊκές για εξέγερση; Ευνοούν όλες οι περίοδοι κρίσης, ή τουλάχιστον κρίσης του κράτους, την αυτοοργάνωση των προλετάριων; Αλλά, πάνω από όλα, εξαρτάται πραγματικά το μέλλον του προλεταριάτου, της ανθρωπότητας ή του πλανήτη από ερωτήματα αυτού του είδους;

Καθώς γράφουμε αυτές τις γραμμές, πέραν της αδυναμίας της δράσης των ακτιβιστών και αντίθετα από την περίοδο του κινήματος των Κίτρινων Γιλέκων, το βασικό εμπόδιο είναι ότι δεν υπάρχει κάποιο κίνημα εξέγερσης ή αντίστασης στο οποίο θα μπορούσαμε να συμμετέχουμε.

Σύνδεσμος προς το 4ο μέρος του κειμένου

Υποσημειώσεις

[i] Για την έννοια της ελευθερίας, διαβάσαμε με ενδιαφέρον ένα ανώνυμο άρθρο που δημοσιεύτηκε τον Ιανουάριο του 2020: «Liberté des libéraux et liberté des anarchistes» [Ελευθερία των φιλελεύθερων και ελευθερία των αναρχικών, https://dijoncter.info/liberte-des-liberaux-et-liberte-des-anarchistes-1656]. Για τη σχέση ανάμεσα στο άτομο και το κράτος, διαβάστε το κείμενο των Il Lato Cattivo, «Covid-19 et au-delà» στην ιστοσελίδα dndf.org.

[ii] Πόσο απέχει αυτό από τις τεράστιες συλλογικές προσευχές ενάντια στον ιό στις οποίες συγκεντρώνονταν χιλιάδες πιστών στο Μπαγκλαντές και στο Πακιστάν;

[iii] Είναι επομένως επιστημονική φαντασία η τοποθέτηση στρατιωτών γύρω από τα νοσοκομεία για να τα προστατέψουν από μια «τρομοκρατική επίθεση»;

[iv] Πράγματι για ορισμένους η ελευθερία, η εξέγερση, η υποταγή και ο θάνατος είναι απλώς ζητήματα ατομικής επιλογής και βούλησης. Αυτό εξηγεί γιατί, για παράδειγμα, ορισμένοι «αναρχικοί» είναι θεωρητικά και κοινωνικά πιο κοντά στον Julius Evola απ’ ό,τι στον Ερρίκο Μαλατέστα.

[v] (σ.τ.μ.) Αναφορά σε ένα απόσπασμα από τα Ποιήματα του Ιζιντόρ Ντυκάς (Κόμη του Λωτρεαμόν), το οποίο χρησιμοποιούσαν συχνά οι καταστασιακοί.

[vi] (σ.τ.μ.) Εδώ γίνεται ένα λογοπαίγνιο: η λέξη cluster υπονοεί εμμέσως ότι σε αυτή την περίπτωση τα στέκια θα γίνονταν σημεία μετάδοσης του ιού.

[vii] Θα είχε ενδιαφέρον να μάθουμε αν στην «περιφερειακή Γαλλία» οι σχέσεις που δημιουργήθηκαν κατά τη διάρκεια του κινήματος των Κίτρινων Γιλέκων άφησαν ίχνη και ενίσχυσαν αυτές τις χειρονομίες αλληλεγγύης.