Ημερολόγια Καραντίνας – 2

Ολόκληρο το κείμενο σε pdf

28 Μαρτίου / Η φύση δεν βιάζεται αλλά πάντα πετυχαίνει

I.

Για να ξεκινήσεις να θεραπεύεις μια ασθένεια πρέπει να μπορείς να αναγνωρίζεις τα συμπτώματά της.[1] Ένας αλλοπαθητικός ιατρός που έχει εκπαιδευτεί σύμφωνα με τη σύγχρονη επιστημονική παράδοση αναγνωρίζει αυτά τα συμπτώματα ορθολογικά. Ψάχνει στην εγκυκλοπαίδεια του μυαλού του να βρει τα δεδομένα που σχετίζονται με συγκεκριμένες εικόνες, αριθμούς κ.λπ., και ύστερα δίνει ένα τεχνικό όνομα σε αυτή τη σύνδεση. Ορισμένες συνδέσεις μπορεί να είναι πιο σύνθετες και άλλες πιο απλές, αλλά στο λεξιλόγιο του πολιτισμού μας η ασθένεια και το σύμπτωμα είναι νευρωτικά συνδεδεμένα. Η αιτιότητα, η σχέση αιτίας/αποτελέσματος ανάμεσα στα δύο, είναι το περισσότερο που μπορεί να δει η πολιτισμένη αντίληψή μας για την υγεία. Η κρίση των αντικαταθλιπτικών, των οπιοειδών και των παυσίπονων που αντιμετωπίζουν αυτή την περίοδο οι ΗΠΑ και ο κόσμος αποτελεί απόδειξη γι’ αυτό.

Στις προβιομηχανικές παραδόσεις, σχεδόν σε κάθε πολιτισμό στον κόσμο, η ασθένεια και τα συμπτώματα είναι μέρη ενός ευρύτερου σύμπαντος εντός του οποίου η «ιατρική» αναπτύσσεται περισσότερο ως τέχνη παρά ως επιστήμη. Ίσως η διάκριση ανάμεσα σε αυτές τις δύο θεωρήσεις να ήταν λιγότερο αυστηρή πρωτύτερα, καθώς ο καταμερισμός της εργασίας δεν είχε ακόμα επιτελέσει το έργο του. Ο θεραπευτής επίσης πρέπει να μπορεί να αναγνωρίσει τα συμπτώματα πριν δράσει. Αυτό όμως που τον διακρίνει είναι ότι η συμπτωματολογία δεν ανάγεται στον ορθό λόγο και ότι τα συμπτώματα είναι μόνο έκφραση ή σημάδι μιας μακρύτερης ιστορίας.

Ο αστρονόμος και επαναστάτης Άντον Πάνεκουκ διατύπωσε αυτό το πρόβλημα με εξαιρετικά σαφή τρόπο: ο νόμος της βαρύτητας είναι η αφηρημένη έννοια που ο νους μας εξάγει από το φαινόμενο της πτώσης.[2] Οι ιδέες συγχέονται με την πραγματικότητα στον ίδιο βαθμό που το σύμπτωμα συγχέεται με την ασθένεια. Νομίζουμε ότι το χρήμα είναι πλούτος και μετά από λίγο καταλήγουμε να βυθιστούμε στους αριθμούς. Ένας μπερδεμένος δημοσιογράφος προσπάθησε να κάνει τον επικεφαλής του οικονομικού τμήματος του ΟΟΣΑ (ενός οργανισμού του οποίου η Χιλή είναι το μόνο υπερήφανο μέλος από τη Λατινική Αμερική) να το δει: «γινόμαστε μάρτυρες του γεγονότος ότι η πτώση της παγκόσμιας οικονομικής δραστηριότητας οδηγεί στην άμεση βελτίωση και ανάκαμψη των οικοσυστημάτων που είχαν υποφέρει τόσο πολύ τις τελευταίες δεκαετίες». Αλλά δεν έλαβε καμία απάντηση από την άλλη πλευρά: «η κατάσταση θα μας κάνει να αμφισβητήσουμε βαθιά τον τρόπο με τον οποίο διαχειριστήκαμε την οικονομία τις τελευταίες δεκαετίες».

II.

 Ο μετασχηματισμός της καθημερινής ζωής του οποίου γινόμαστε μάρτυρες αποκαλύπτει τη φτώχεια του περιεχομένου των ταινιών επιστημονικής φαντασίας με τις οποίες η πολιτισμική βιομηχανία προσπαθεί να μας πουλήσει τον χρόνο ως ένα ακόμη γκάτζετ ή, στην καλύτερη περίπτωση, ως μια φαντασίωση για να προβάλλουμε τα δικά μας όνειρα. Φαίνεται ότι δεν ήταν ποτέ περισσότερο αλήθεια το ότι η «πραγματικότητα ξεπερνά τη φαντασία». Κι ακόμα παραπέρα: η τρέχουσα κατάσταση θολώνει τα όρια ανάμεσα στη μία και την άλλη.

Ο αμερικανός συγγραφέας και ακτιβιστής Derrick Jensen ανέπτυξε στο βιβλίο του Endgame την ιδέα ότι οι φαντασιώσεις για την αποκάλυψη αποτελούν χαρακτηριστικό γνώρισμα των «πολιτισμένων κουλτούρων». Με άλλα λόγια, δεν είναι η ανθρώπινη κατάσταση που φοβάται ή επιθυμεί το τέλος του κόσμου αλλά ο πολιτισμός. Αυτή η λεπτή διάκριση ανάμεσα στον φόβο και την επιθυμία (την απόρριψη και την αποδοχή) αξίζει πιο στενή εξέταση. Κατ’ αυτό τον τρόπο η κινηματογραφική βιομηχανία διαχωρίζει ψευδώς το κοινό της: ενώ για κάποιους ανθρώπους το σενάριο για τον ερχομό μιας εποχής μετά τον πολιτισμό είναι εφιάλτης, για κάποιους άλλους είναι ένα «όνειρο που έγινε πραγματικότητα», όλοι όμως γοητεύονται εξίσου απ’ αυτό.

Λιγότερο ενδιαφέρον φαίνεται να υπάρχει για το γεγονός ότι, κατά τα άλλα, δεν υπάρχει καμιά επιθυμία ακόμα και να φανταστεί κανείς τη «μεταθανάτια ζωή».

III.

 Η σκέψη επιμένει στο «να βάζει τα πράγματα σε τάξη», προκειμένου να βρει διέξοδο από τις δυσκολίες της σάρκας. Σκέφτομαι, άρα υπάρχω. Τα κυβερνητικά μέτρα, οι κρατικές πολιτικές, η συστημική βία κ.λπ. όσο αφηρημένα και ξένα κι αν φαίνονται έχουν άμεσες επιπτώσεις στα σώματα και στα μυαλά μας. Η αλλαγή όταν δεν εκκινείται από το ίδιο μας το πνεύμα αλλά από εξωτερικές δυνάμεις, βιώνεται ως μια οδυνηρή τραγωδία.

Οι απαντήσεις και οι λύσεις που βλέπουμε να κραδαίνουν οι ειδικοί στην τηλεόραση και το διαδίκτυο μας φαίνονται ανορθολογικές, παράλογες και εκτός πραγματικότητας ακριβώς γιατί αυτό είναι: δικό τους είναι το θέαμα και όχι η πραγματικότητα. Οι ζωές μας είναι στην καλύτερη περίπτωση στα χέρια ανίκανων. Αυτή η βαθιά αλλοτρίωση είναι το είδος του προβλήματος που η διάνοια προσπαθεί να λύσει μέχρι να προκαλέσει πονοκέφαλο ή αϋπνία (ο κλοιός σφίγγει). Κι όταν ο ιός ακολουθείται από σεισμούς και παλιρροϊκά κύματα[4], όταν οι πλανήτες ευθυγραμμιστούν για να τσαλακώσουν την περηφάνια της «ανθρώπινης μάστιγας», πολλοί γεμίζουν με ένα παράξενο αίσθημα ευγνωμοσύνης προς την Pachamama.[*]

Η ιστορία της ανθρωπότητας είναι επίσης η ιστορία των απαντήσεων που έχουμε δώσει σε αυτά τα υπαρξιακά προβλήματα. Υπάρχουν πολλές τέτοιες ιστορίες. Φυσικά, ο πολιτισμός μας δεν τις γνωρίζει όλες και διαγράφει τόσες πολλές χωρίς να το καταλαβαίνει.

Αν προσπαθήσουμε να εντοπίσουμε τις απαρχές της καταστροφής στην οποία βρισκόμαστε, το διακύβευμα γίνεται ακόμα μεγαλύτερο. Μπορείς να μιλήσεις για χρόνια, δεκαετίες, αιώνες, χιλιετίες ή kalpas.[**] Το ημερολόγιο της Ινδικής κοσμολογίας, για παράδειγμα, είναι κυκλικό και μη-γραμμικό, είναι πολυδιάστατο και όχι μονοδιάστατο. Σύμφωνα με αυτό το ημερολόγιο βρισκόμαστε ακριβώς στην αρχής μίας από τις τέσσερις περιόδους που σχηματίζουν έναν κύκλο: Satya Yuga, Treta Yuga, Dwapara Yuga και η δική μας, η Kali Yuga. Στην πρώτη περίοδο δεν υπάρχει ανηθικότητα. Στη δεύτερη η ανηθικότητα εμφανίζεται. Στην τρίτη η ανηθικότητα βρίσκεται στο κέντρο και επεκτείνεται. Στην τέταρτη η ανηθικότητα καταλαμβάνει τα πάντα. Τότε εμφανίζεται o Kalki [***] και καταστρέφει ό,τι υπάρχει ώστε ο κύκλος να ξεκινήσει ξανά. Αυτή η τελευταία περίοδος ξεκίνησε πριν 5.000 χρόνια, είναι η μικρότερη από όλες και διαρκεί 432.000 χρόνια συνολικά.

Παρόλο που σύμφωνα με ορισμένους υπολογισμούς το άθροισμα των τεσσάρων εποχών ανέρχεται σε 4,32 εκατομμύρια χρόνια, αυτό που είναι σημαντικό να σημειώσουμε είναι ότι ο κύκλος που περιγράφουν μπορεί να μεταφερθεί σε οποιαδήποτε χρονική κλίμακα.

Τα 5.000 χρόνια της Kali Yuga φαίνεται να συμπίπτουν με τους υπολογισμούς άλλων σύγχρονων παρατηρητών. Ο Claudio Naranjo, ο Χιλιανός ψυχίατρος που πέθανε το 2019, εντόπισε τη χρονολογική αρχή αυτού του προβλήματος περίπου 6.000 χρόνια πριν, στην κατά προσέγγιση χρονολογία κατά την οποία, σύμφωνα με αυτόν, κινηθήκαμε από τη μητρογραμμική (ή μητριαρχική) ανθρώπινη κοινότητα στην πατριαρχική κοινωνία.[5] Συμφωνεί με έναν άλλο ψυχίατρο, τον Ian McGilchrist, ο οποίος παρατήρησε ότι σε ένα συγκεκριμένο σημείο της ανθρώπινης ιστορίας, η αριστερή πλευρά του μυαλού κυριάρχησε σε βάρος της δεξιάς πλευράς του.[6]

Ο θεωρητικός Ζακ Καμάτ επίσης υποδεικνύει έναν μεγαλύτερο χρονικό κύκλο. Σύμφωνα με αυτόν, η περιπλάνηση της ανθρωπότητας, η τρέλα και η αλλοτρίωσή της, θα τελειώσουν μόνο όταν επιστρέψει στη φύση από την οποία δραπέτευσε αρκετές χιλιάδες χρόνια πριν. Κατά τη γνώμη του αυτό το μακρύ ταξίδι φτάνει στην ολοκλήρωσή του μπροστά στα μάτια μας, αλλά είναι ακόμα αδύνατο να διαβλέψει κανείς αν αυτή η ολοκλήρωση θα σημάνει την πραγμάτωση της ανθρώπινης κοινότητας (Gemeinwesen) ή την εξαφάνισή της.

Σε ένα πρόσφατο γράμμα του σε έναν «σύντροφο από την περιοχή της Χιλής» σχετικά με την πανδημία παραδέχτηκε ότι: «είναι ενδιαφέρον ότι βλέπουμε την κατάληξη αυτού του απέραντου φαινομένου που συνεχίζεται για χιλιάδες χρόνια, το οποίο εκτείνεται ανάμεσα στις δύο μεγάλες στιγμές κατά τις οποίες η απειλή της εξαφάνισης επιβεβαιώθηκε. Βρισκόμαστε στην καρδιά του ξεδιπλώματός του –της εκδήλωσής του, του φανερώματός του– ενός τρόπου επισήμανσης της πλήρους ισχύος του κινδύνου. Είναι σαν να μη γίνεται τίποτα κι όμως τα πάντα συμβαίνουν τώρα. Ωστόσο, δεν μπορούμε να προβλέψουμε πόσο χρόνο θα πάρει. Σε τελική ανάλυση, αυτό που είναι σημαντικό είναι να μπορέσουμε να το βιώσουμε –να το ζήσουμε– πραγματικά στην ολότητά του, πράγμα το οποίο απαιτεί την αποκατάσταση της υπεροχής του συναισθήματος που δίνει τη δυνατότητα για την αίσθηση της συνέχειας και, συνεπώς, της δύναμης της ζωής». [8]

IV.

Το δυσκολότερο πράγμα να αποδεχτούμε είναι ότι έχουμε το πρόβλημα εδώ και τώρα. Αυτή είναι η πρώτη προϋπόθεση για τη θεραπεία της πάθησής μας.

RB / 2&3Dorm

[*] (σ.τ.μ.) Μητέρα-Γη: Γυναικεία θεότητα των ιθαγενών πληθυσμών των Άνδεων που συμβολίζει τη δημιουργική και καταστροφική δύναμη της φύσης.

[**] (σ.τ.μ.) Kalpa: τεράστια μονάδα μέτρησης του χρόνου στην ινδουιστική παράδοση που υπολογίζεται σε 4,32 εκατομμύρια χρόνια και είναι η περίοδος του χρόνου ανάμεσα στη δημιουργία και την αναδημιουργία ενός κόσμου ή του σύμπαντος.

[***] (σ.τ.μ.) Kalki: η δέκατη ενσάρκωση του θεού Βισνού.

[1] Ο Σίγκμουντ Φρόυντ απαντά στο ερώτημα «πόσο χρόνο θα διαρκέσει η θεραπεία» με μια αναφορά σε ένα μύθο του Αισώπου: «Θα έπρεπε κανείς να γνωρίζει τον δρόμο του οδοιπόρου προτού υπολογίσει τη διάρκεια του ταξιδιού του» (Για την εισαγωγή της θεραπείας, 1913).

[2] Βλ. Α. Πάνεκουκ, Ο Λένιν σαν φιλόσοφος, εκδόσεις Ύψιλον, 1981.

[3] Βλ. τον πρώτο τόμο του βιβλίου του Derrick Jensen’s Endgame.

[4] Ο σεισμός στις Κουρίλλες νήσους στη Ρωσία στις 25 Μαρτίου δημιούργησε για μερικές ώρες πανικό στις χώρες του Ειρηνικού σχετικά με τον κίνδυνο δημιουργίας τσουνάμι.

[5] Για περισσότερες πληροφορίες, βλ. το βιβλίο του The Patriarchal Mind (RBA 2010).

[6] Στο βιβλίο του The master and his emissary. The divided brain and the making of the modern world, ο McGilchrist παρέχει μια πλήρη περιγραφή για τον τρόπο με τον οποίο οι εγκέφαλοί μας συγκροτούνται και αντιλαμβάνονται την πραγματικότητα. Ωστόσο, ο συγγραφέας δεν εξυμνεί το συναίσθημα σε βάρος της σκέψης. Αντίθετα από το κοινά αποδεκτό δόγμα, ο McGilchrist υποστηρίζει ότι η διαίρεση του εγκεφάλου σε ημισφαίρια επιτρέπει δύο είδη προσοχής που εξυπηρετούν θεμελιωδώς διαφορετικές δραστηριότητες. Σε πολύ αδρές γραμμές, το δεξί ημισφαίριο είναι υπεύθυνο για την αντίληψη όλου του πλαισίου ενώ το αριστερό ημισφαίριο είναι υπεύθυνο για την προσοχή στη λεπτομέρεια. Αυτοί οι δύο τρόποι αντίληψης δημιουργούν δύο ασύμβατες εκδοχές του κόσμου, με πολύ διαφορετικές προτεραιότητες και αξίες. Ένα κεντρικό ζήτημα που θίγει το βιβλίο είναι ότι παρόλο που η συνείδηση παράγεται διαρκώς μέσω συνδέσεων ανάμεσα στα δύο ημισφαίρια, έχουμε πρακτικά χάσει την επαφή μας με την πληροφορία που έρχεται από το δεξί ημισφαίριο ως αποτέλεσμα της κυριαρχίας της αυξανόμενης επιστημονικότητας του τεχνολογικού πολιτισμού. Ο McGilchrist υποστηρίζει ότι η προώθηση της ακριβούς και κατηγορικής σκέψης σε βάρος της εμπειρίας και της διαίσθησης έχουν φτάσει πια σε ένα σημείο που στρεβλώνουν σοβαρά τη ζωή μας και τη σκέψη μας.

[7] Το άρθρο Περιπλάνηση της Ανθρωπότητας δημοσιεύτηκε αρχικά στο γαλλικό περιοδικό Invariance το 1973. Έχει μεταφραστεί στα ελληνικά και είναι διαθέσιμο στην ακόλουθη διεύθυνση: https://athens.indymedia.org/post/1469816/

[8] Βλ. Letter from Camatte to a friend in the North, το οποίο είναι διαθέσιμο στη διεύθυνση: https://ill-will-editions.tumblr.com/post/613145801064120320/letter-from-camatte-to-a-friend-in-the-north.

Μετάφραση: Shevek και Stella Polaris