Φαντασιώσεις περί των «προαστίων»
Όπως ξέρουμε, ο όρος «προάστια» αναφέρεται στις γειτονιές όπου ζουν κατά κύριο λόγο προλετάριοι, που στην μικρότερη ή μεγαλύτερη πλειονότητά τους προέρχονται από μετανάστες εκτός Ευρώπης. Τις πρώτες λίγες μέρες μετά την 17η Μαρτίου, πολύς κόσμος παρατήρησε, με χαρά ή με θλίψη, ότι σε ορισμένες από αυτές τις γειτονιές η καθημερινή ζωή ελάχιστα διαταράχθηκε και ότι δεν επιδεικνυόταν μεγάλος σεβασμός στην καραντίνα.[i] Γενικά μιλώντας, όσον αφορά τα προάστια, αυτό που καταγγέλλεται από την άκρα δεξιά, εγκωμιάζεται από την άκρα αριστερά και το αντίθετο… Σε αυτή την περίπτωση, τα πράγματα είναι λιγότερο καθαρά, λιγότερο σαφή.
Η δυσκολία της επιβολής της καραντίνας σε αυτές τις γειτονιές μπορεί να εξηγηθεί από ένα συνδυασμό παραγόντων που προσιδιάζουν σε αυτές: υψηλή πληθυσμιακή πυκνότητα, υπερπλήρες και σε κακή κατάσταση στεγαστικό απόθεμα, μια εντονότερη καθημερινή δραστηριότητα και πιο ανεπτυγμένοι κοινωνικοί δεσμοί[ii] από ό,τι σε άλλες γειτονιές, ένα υψηλό ποσοστό του προλεταριακού πληθυσμού που είναι αναγκασμένο να συνεχίσει να εργάζεται, η συνήθης απόρριψη, έλλειψη εμπιστοσύνης και άγνοια των κρατικών αρχών, και συχνά η κακή γνώση της γαλλικής γλώσσας (της γλώσσας στην οποία δίνονται κατά κύριο λόγο οι οδηγίες υγείας). Τέλος, μια αστυνομική δύναμη που ούτε επιθυμεί ούτε, κυρίως, έχει τα μέσα να διαχειριστεί την πληθώρα περιορισμένων ταραχών που θα ξέσπαγαν από μια απόπειρα αυστηρής επιβολής της καραντίνας, η οποία διοικείται από μια ιεραρχία για την οποία η επιβολή της καραντίνας σε αυτές τις γειτονιές «δεν είναι προτεραιότητα».[iii]
Δεν είναι επομένως αναπάντεχο ότι ένας πολύ μεγάλος αριθμός προστίμων επιδόθηκαν, λ.χ., στις 17 Μαρτίου στο Seine‐Saint‐Denis, το φτωχότερο διαμέρισμα της Γαλλίας, αλλά ούτε επίσης και ότι ο κορωνοϊός θα μεταδοθεί και θα χτυπήσει περισσότερο τους πιο επισφαλείς προλετάριους. Επιπλέον, στα τέλη του Μαρτίου, σημειώθηκε μια σημαντική αύξηση της μετάδοσης του ιού και ένα πολύ υψηλό ποσοστό θνησιμότητας σε αυτό το διαμέρισμα. Παρότι η μη τήρηση της καραντίνας στις εργατικές γειτονιές αδιαμφισβήτητα φταίει γι’ αυτό (για τους λόγους που αναφέραμε παραπάνω), υπάρχουν και άλλοι παράγοντες που εξηγούν γιατί η μετάδοση της ασθένειας είναι ευκολότερη εκεί, όπως οι στενότεροι και πιο ανεπτυγμένοι οικογενειακοί δεσμοί (οι ηλικιωμένοι περιβάλλονται περισσότερο από την οικογένειά τους), το γεγονός ότι η γενική κατάσταση της υγείας των κατοίκων είναι πολύ χειρότερη από τον μέσο όρο (λόγω της επισφάλειας), ο υποβαθμισμένος ιατρικός εξοπλισμός και η έλλειψη γιατρών – όλοι εκ των οποίων επιδεινώνουν τους παράγοντες κινδύνου.[iv] Επιπλέον, φαίνεται ότι η κατάσταση είναι διαφορετική από πόλη σε πόλη και από γειτονιά σε γειτονιά: για παράδειγμα, η κατάσταση σε μια πολυσύχναστη και ζωντανή γειτονιά με πολλά καταστήματα και αγορές σε σχέση με την κατάσταση στις θανατηφόρες «εργατικές κατοικίες» όπου νεαροί αρσενικοί προλετάριοι πλήττουν στις πυλωτές των πολυώροφων κτιρίων αντί να είναι κλειδωμένοι μαζί με την υπόλοιπη οικογένειά τους μέσα σε στριμωγμένα διαμερίσματα (εν ολίγοις, η συνηθισμένη κατάσταση, στη χειρότερη εκδοχή της).
Αλλά η φερόμενη έλλειψη σεβασμού στους κανόνες της καραντίνας, η εικόνα των ανθρώπων (πόσο πολλών;) που συνεχίζουν «σαν να μην τρέχει τίποτα» τη ζωή τους, επιβεβαιώνει σε ορισμένους πανεπιστημιακούς ακτιβιστές ότι εδώ έχουμε να κάνουμε με ένα νέο επαναστατικό υποκείμενο. Ωστόσο, μετά από μερικές μέρες ταλαντεύσεων, φαίνεται ότι η καραντίνα αρχίζει να τηρείται το ίδιο καλά, ή κακά, στα προάστια όπως και στην υπόλοιπη χώρα. Ούτε ο ημερήσιος τοπικός τύπος φαίνεται να αναφέρει μια σημαντική αύξηση εμπρησμών κάδων απορριμμάτων ή ενεδρών σε μπάτσους και πυροσβέστες… αλλά ούτε και τη μείωσή τους – μια τοπική φωτιά, για παράδειγμα, ακολουθούμενη από ένα «λάθος» της αστυνομίας, παραμένει εξίσου «συχνό» φαινόμενο.
Και τι θα γίνει μετά;
Αυτή τη στιγμή είναι αδύνατο να γνωρίζουμε πόσο θα διαρκέσει η επιδημία και η υγειονομική κρίση, αλλά η καραντίνα δεν μπορεί να συνεχιστεί επ’ αόριστον. Σύντομα θα παρθούν μέτρα για να ξεκινήσει η σταδιακή επανεκκίνηση των τομέων που αυτή τη στιγμή βρίσκονται σε ακινητοποίηση, χωρίς να γίνει φανερό ότι θα τεθεί σε κίνδυνο η υγεία των εργαζομένων (κάτι που είναι μάλλον απίθανο αν δεν γίνουν μαζικά τεστ). Αναμφίβολα, στη μεταβατική περίοδο μετά την καραντίνα θα διατηρηθούν ορισμένοι κανόνες υγείας και ασφάλειας (κοινωνική αποστασιοποίηση, απαγόρευση των συναθροίσεων κ.λπ.) αλλά η καθημερινή ζωή και η εργασία θα ξαναρχίσει στο τέλος για όλους. Αλλά θα ξαναρχίσει «κανονικά»; Παρόλο που συνέχεια ακούμε ότι τίποτα δεν θα είναι το ίδιο πια, θα είναι πράγματι ο κόσμος που θα «ακολουθήσει» τόσο διαφορετικός;
Σίγουρα, η επόμενη περίοδος πρόκειται να είναι συνταρακτική. Η σταδιακή κάμψη αυτής της χωρίς προηγούμενο υγειονομικής κρίσης θα συμπέσει πιθανόν με μια περίοδο οικονομικής κρίσης, που θα έχει πολύ πιο κλασικά χαρακτηριστικά –και που έχει προαναγγελθεί εδώ και πολύ καιρό– και η οποία θα χτυπήσει σκληρά τις χώρες του κέντρου: διαρκής διάρρηξη της παραγωγής και του παγκόσμιου εμπορίου, χρεοκοπίες τραπεζών, καταστροφή σταθερού κεφαλαίου, κατεστραμμένοι αποταμιευτές, εκατομμύρια νέων άνεργων κ.λπ. Η κρίση είναι πιθανό ότι θα έχει τεράστια επίδραση στην παγκόσμια οικονομία. Για μια ακόμη φορά, είναι αδύνατο να προβλέψουμε την έκταση ή τη διάρκεια μιας τέτοιας κρίσης –για να μην αναφερθούμε στην πιθανότητα εμφάνισης νέων κυμάτων επιδημιών– ή αν θα ακολουθηθεί από ένα μεγάλο κύμα ανάπτυξης. Επιπλέον, δεν γνωρίζουμε καν πώς η οικονομία θα στηθεί πάλι στα πόδια της (ανάλογα με τον τομέα) τους επόμενους μήνες. Αλλά οι οικονομικές αναδιατάξεις θα αλλάξουν αναπόφευκτα τη μορφή της καπιταλιστικής παραγωγής και θα δώσουν τέλος στην αποκαλούμενη περίοδο της παγκοσμιοποίησης και του νεοφιλελευθερισμού.
Ορισμένες τάσεις που ήδη είναι αισθητές είναι πιθανό ότι θα επιταχυνθούν: μετεγκατάσταση συγκεκριμένων βιομηχανιών στις χώρες του κέντρου,[v] προστατευτισμός, εκσυγχρονισμός συγκεκριμένων τομέων, προσανατολισμός της παραγωγής στο πλαίσιο μιας «οικολογικής μετάβασης» και καπιταλισμός που θα φορέσει τον μανδύα της οικολογικά υπεύθυνης βιώσιμης ανάπτυξης (μείωση των μεταφορών), ανανέωση της εγχώριας αγροτικής παραγωγής (οπωσδήποτε με κατεύθυνση προς την επάρκεια τροφίμων όσον αφορά τα λαχανικά και τα βιολογικά προϊόντα) κ.λπ. Σε ένα άλλο επίπεδο, η κρίση του κορωνοϊού θα ωθήσει αναμφίβολα τις Δυτικές χώρες προς έναν κόσμο που θα συγκροτείται από ασφαλείς ζώνες υγείας: γενίκευση της «τηλε-ύπαρξης» μέσω της ψηφιακής τεχνολογίας, 5G και τεχνητή νοημοσύνη (ειδικά στο πεδίο της υγείας, της υγιεινής και της κουλτούρας), οικολογικός μεταανθρωπισμός, επέκταση της τηλε-εργασίας (που μειώνει το κόστος ενοικίασης γης για τις επιχειρήσεις),[vi] επέκταση της ουμπεροποίησης του εργατικού δυναμικού κ.λπ. Ένας σχεδόν τέλειος κόσμος, που προορίζεται μόνο για ένα κομμάτι του πληθυσμού, ο οποίος μπορεί μόνο να οξύνει τον ταξικό ανταγωνισμό και τη δυσαρέσκεια στην επικράτειά του.
Στο μεταξύ, είναι ξεκάθαρο ότι μετά από μια περίοδο ανακωχής, οι προλετάριοι είναι αυτοί, που με τον έναν ή τον άλλο τρόπο, θα κληθούν να πληρώσουν τα δισεκατομμύρια που ξόδεψε το κράτος κατά τη διάρκεια της κρίσης και αυτά που έχασαν οι επιχειρήσεις. Στη Γαλλία, οι εργαζόμενοι αναμφίβολα θα αντιμετωπίσουν πάγωμα των μισθών, πληθωριστική πολιτική και περικοπές στα κοινωνικά προγράμματα, υπό το πρόσχημα της «εθνικής ενότητας» και της προσπάθειας «ανοικοδόμησης».[vii] Την περίοδο της «υγειονομικής κατάστασης έκτακτης ανάγκης», η γαλλική κυβέρνηση έχει ήδη αποφασίσει μέσω διαταγμάτων να «χαλαρώσει» τους κανόνες για την πληρωμένη άδεια, τις υπερωρίες, τον χρόνο εργασίας κ.λπ.[viii] Μόλις τελειώσει η κρίση, τι θα παραμείνει από αυτά τα έκτακτα μέτρα; Θα ενσωματωθούν ορισμένα στη νομοθεσία, όπως συνέβη μετά το τέλος της «σύντομης» κατάστασης έκτακτης ανάγκης;[ix] Οι πρώτες επιχειρησιακές συμφωνίες που υπογράφτηκαν κατά την περίοδο του κορωνοϊού στην αυτοκινητοβιομηχανία στοχεύουν στην αύξηση της παραγωγικότητας και της ευελιξίας της εργασίας. Και πάλι εδώ, δεν βλέπουμε ένα ακραίο σημείο καμπής αλλά μια βίαιη επιτάχυνση.
Η ανάγκη να βάλουν τους εργαζόμενους να πληρώσουν για την κρίση μπορεί να φαίνεται αντιφατική (και εν μέρει είναι) με αυτό που μπορεί να είναι ο νέος τρόπος ανάπτυξης τις επόμενες δεκαετίες, δηλαδή η επιστροφή του κράτους. Ένα κράτος το οποίο δεν θα είναι πια στην υπηρεσία συγκεκριμένων συμφερόντων μιας φράξιας των καπιταλιστών, αλλά που θα γίνει για μια ακόμη φορά το αναγκαίο εργαλείο για την καλή λειτουργία ολόκληρου του καπιταλιστικού τρόπου παραγωγής. Εκτός από τις προστατευτικές και εθνικιστικές οικονομικές πολιτικές (την επιστροφή ενός τμήματος της παραγωγής στη Γαλλία), το κράτος θα μπορούσε να «επανεφεύρει» την κοινωνική του πολιτική (μακριά από κάθε κεϋνσιανή φόρμουλα, για την οποία δεν έχει τα μέσα). Γιατί, για ένα σύγχρονο κράτος, ο έλεγχος του πληθυσμού σημαίνει ταυτόχρονα την εξασφάλιση της «προστασίας» του.
Οι προλετάριοι, όπως γνωρίζουμε, είναι πάντα πλεονάζοντες αλλά πάντα αναγκαίοι, πόσο μάλλον όταν εξασφαλίζουν μια τόσο υψηλή παραγωγικότητα όπως στη Γαλλία. Αλλά γνωρίζουμε επίσης ότι το κράτος παίζει έναν όλο και πιο σημαντικό ρόλο στη συνολική αναπαραγωγή της εργασιακής δύναμης… Και η υγεία εντάσσεται εδώ. Πολλοί το ξέχασαν αυτό, συμπεριλαμβανόμενων των καπιταλιστών, των οποίων τα κέρδη τίθενται τώρα σε κίνδυνο από τις «μεταρρυθμίσεις», τις περικοπές του προϋπολογισμού που οι ίδιοι επέβαλλαν στο κράτος και πάνω από όλα στα νοσοκομεία. Είναι πράγματι η αδυναμία του κράτους, της πολιτικής του, των υπηρεσιών υγείας του που επέβαλλαν την τρέχουσα καραντίνα, συμβάλλοντας στην καταβαράθρωση της οικονομίας. Οι μελλοντικές κυβερνήσεις αναμφίβολα θα δεχτούν πιέσεις προς την αντίθετη κατεύθυνση από διάφορες φράξιες των καπιταλιστών και θα βρεθούν μπροστά σε δύσκολα διλήμματα αναφορικά με την ενίσχυση ή τη διάλυση των δημόσιων υπηρεσιών, ανάλογα με τον τομέα, προκειμένου να αποτρέψουν την εκδήλωση μιας νέας κρίσης αυτού του είδους.
Το ίδιο δίλημμα θα προκύψει και σε σχέση με τα ζητήματα ασφάλειας. Για να κάνει τους προλετάριους να αντέξουν τις κακουχίες που τους περιμένουν, η κυβέρνηση θα πρέπει να χρησιμοποιήσει μεγάλες δόσεις προπαγάνδας (πιο αποτελεσματικής από ό,τι προηγουμένως). Θα πρέπει επίσης να ανασυγκροτήσει τα κατασταλτικά της όργανα σε κατάσταση ετοιμότητας και να τα βελτιώσει, καθώς τόσο στην περίπτωση του Covid-19 όσο και στην περίπτωση των Κίτρινων Γιλέκων επέδειξαν για μια ακόμη φορά πολλές αποτυχίες και ανικανότητα διαχείρισης της κατάστασης πέρα από πανάκριβες αλεξιπτωτικές παρεμβάσεις. Πώς θα αντιδράσει αύριο το κράτος σε μια εξέγερση μεγαλύτερης βιαιότητας και μεγέθους; Ορισμένα μέλη της τάξης των καπιταλιστών μπορεί να θέτουν αυτό το ερώτημα, αλλά διαφωνούν πάνω στις απαντήσεις. Σε κάθε περίπτωση, αντί για τη «στρατιωτικοποίηση» των δρόμων, τον φασισμό οποιουδήποτε είδους ή την επαναφορά των ελέγχων στα [ευρωπαϊκά] σύνορα, το κράτος πρέπει να εστιάσει στην ανασυγκρότηση μιας ισχυρής και αποτελεσματικής αστυνομικής δύναμης, που θα απαιτήσει μια μεγάλη αύξηση του προσωπικού και τη σημαντική αύξηση του προϋπολογισμού (και το ίδιο ισχύει για το δικαστικό σώμα και τον στρατό). Αλλά είναι πολύ πιθανό ότι αν γίνουν επενδύσεις δεν θα είναι τόσο συνετές:[x] δεν θα εστιάσουν στο προσωπικό, καθώς οι δημόσιοι υπάλληλοι θεωρούνται πολύ ακριβοί, αλλά σε τεχνολογίες που είναι στη μόδα και που έχουν αποδείξει την αξία τους στην Ασία, όπως η τεχνολογία του γεωεντοπισμού, της ιχνηλάτησης μέσω εφαρμογών για smartphones,[xi] η αναγνώριση προσώπου κ.λπ. Αυτή η στρατηγική, που θα μπορούσε να είναι επωφελής από την άποψη της αύξησης του ΑΕΠ, είναι ωστόσο πιθανό ότι θα παρεμποδιστεί από το νομικό πλαίσιο των δυτικών δημοκρατιών. Τίθεται ξανά και ξανά το ζήτημα του προϋπολογισμού, διότι, όπως είδαμε, οι κυβερνήσεις στην πραγματικότητα προσαρμόζουν τη στρατηγική τους ανάλογα με τις οικονομικές τους δυνατότητες.
Ακόμα κι αν η ομάδα του Μακρον προσπαθήσει να κάνει τους ανθρώπους να ξεχάσουν τη χυδαία ανικανότητά του χτυπώντας ακόμα περισσότερο τους προλετάριους, η διαχείριση της κρίσης του κορωνοϊού που έκανε θα του κοστίσει σίγουρα μια μεγάλη μερίδα των υποστηρικτών του, ειδικά συγκεκριμένες φράξιες των καπιταλιστών, που θα στοιχηματίσουν σε κάποιο άλλο άλογο. Ωστόσο, προς το παρόν, δεν θα επιλέξουν ούτε τον Μελανσόν ούτε τη Λεπέν,[xii] και καθώς η ορατότητα ως προς τις εξελίξεις είναι μηδαμινή, η διατήρηση του υφιστάμενου status quo μπορεί κάλλιστα να είναι το μοναδικό πολιτικό αποτέλεσμα.
Η Μαύρη Πανούκλα του 14ου αιώνα πιθανώς τροφοδότησε την ιδέα για πολιτικές και θρησκευτικές μεταρρυθμίσεις, μέχρι την Προτεσταντική Μεταρρύθμιση το 1517 (ανταπόκριση στην οργή του Θεού, εξαγνισμό των ηθών, πιο αυστηρή συμμόρφωση προς τις θεϊκές προσταγές, πιο απλή ζωή, μείωση των καταχρήσεων κ.λπ.). Αλλά σύμφωνα με τον ιστορικό, Claude Gauvard, «Η μεσαιωνική κοινωνία δεν πήρε διδάγματα από την κρίση, […] τίποτα δεν άλλαξε πραγματικά. Αντιθέτως, η κρίση οδήγησε στην ανάπτυξη του ατομικισμού, την όξυνση της ξενοφοβίας και την οπισθοδρόμηση».[xiii] Παρόλο που, στην ομιλία του στις 12 Μαρτίου, ο Πρόεδρος Μακρόν έκρουσε τον κώδωνα του κινδύνου για τον πειρασμό της «εθνικιστικής οπισθοδρόμησης», η μετάδοση της επιδημίας έχει οδηγήσει όλες τις χώρες του κόσμου να κλείσουν τα σύνορά τους ή τουλάχιστον να περιορίσουν αυστηρά την είσοδο. Και παρόλο που είναι αλήθεια ότι ο ιός «δεν γνωρίζει σύνορα» οι άνθρωποι που είναι πιθανοί φορείς, και ιδιαίτερα οι ξένοι, διώχνονται ή αντιμετωπίζονται με καχυποψία σε όλες τις χώρες του κόσμου. Στην Ευρωπαϊκή Ένωση είναι ξεκάθαρο ότι ο λόγος περί του τέλους των συνόρων, του ότι έχουν καταστεί περιττά ή ακόμη του τεχνικού και νομικού ανεφάρμοστου του κλεισίματός τους, θα έχει πολύ μικρή βαρύτητα στις επόμενες εκλογές… Σε αντίθεση με τον λαϊκιστικό λόγο και τις υποσχέσεις περί προστατευτισμού και εθνικής κυριαρχίας, τόσο από τα αριστερά όσο και από τα δεξιά (ας σκεφτούμε ορισμένες πλευρές της εξέγερσης των Κίτρινων Γιλέκων).[xiv] Μία από τις λίγες βεβαιότητες αυτή τη στιγμή είναι ότι ο «αριστερός», «αντικαπιταλιστικός» λόγος, που εδώ και πολλά χρόνια έχει εγκαταλείψει την κριτική της εκμετάλλευσης χάριν της κριτικής της παγκοσμιοποίησης, του 1%, των τραπεζών και του νεοφιλελευθερισμού, διατρέχει τον κίνδυνο να αποδειχτεί εντελώς χρεοκοπημένος την επόμενη περίοδο. Σε όλα τα επίπεδα, δεν υπάρχουν σημάδια ότι το μέλλον θα είναι ιδιαίτερα λαμπρό… Η εκδίκηση της βιολογίας είναι ανελέητη. Κι αν η εκδίκηση των προλετάριων δεν έχει ακόμα κηρυχθεί, δεν υπάρχει αμφιβολία ότι η όξυνση των οικονομικών προβλημάτων θα οδηγήσει στην όξυνση της ταξικής πάλης, πιθανόν με νέες μορφές.
Tristan Leoni και Céline Alkamar, 17 Απριλίου 2020.
[i] Η αστυνομία επίσης διαμαρτύρεται για τη συμπεριφορά των κατοίκων των πολύ πλούσιων γειτονιών (πολύ λιγότερες σε αριθμό και με πολύ λιγότερους κατοίκους), ειδικά στην πρωτεύουσα, που πιστεύουν ότι είναι υπεράνω του νόμου και που το πρόστιμο των 200 ευρώ δεν τους φοβίζει καθόλου.
[ii] Σε όλες τις ιστορικές περιόδους, λόγω των στεγαστικών προβλημάτων, οι φτωχότεροι προλετάριοι είχαν διαφορετική σχέση με τον δρόμο. Αυτό οδήγησε έναν κοινωνιολόγο από το πανεπιστήμιο Paris 8 να πει ότι η καραντίνα είναι μια «αστική έννοια» που δεν μπορεί να εφαρμοστεί σε αυτές τις γειτονιές… ενώ την ίδια στιγμή 4 δισεκατομμύρια κατοίκων της γης αυτή τη στιγμή βρίσκονται σε καραντίνα, συμπεριλαμβανομένης της Ινδίας, των παραγκουπόλεων της Νότιας Αφρικής και των φαβέλων στη Βραζιλία (όπου μάλιστα οι κάτοικοι, τους οποίους έχει εγκαταλείψει το κράτος, αυτοοργανώνονται για να επιβάλλουν την καραντίνα).
[iii] «Un confinement allégé pour les banlieues», Le Canard enchaîné, 25 Μαρτίου 2020.
[iv] Maëlys Dolbois, «On vit un enfer dans les hôpitaux en Seine-Saint-Denis, il faut l’armée dans les rues», actu.fr, 27 Μαρτίου 2020 και «Coronavirus : la hausse des contaminés en Seine-Saint-Denis s’explique car le “département est sous médicalisé” selon un médecin du Samu», francetvinfo.fr, 3 Απριλίου 2020.
[v] «Με την αύξηση των μισθών στις αναδυόμενες οικονομίες και την ανάγκη μείωσης του οικολογικού αποτυπώματος των μεταφορών, αυτή η κίνηση είχε ήδη αρχίσει. Η στιγμή είναι κατάλληλη για να προχωρήσει περαιτέρω», Fanny Guinochet, “Vers un vaste mouvement de relocalisation ?», L‘Express, 12 March 2020.
[vi] Η τηλε-εργασία είχε ήδη εκτιναχθεί κατά τη διάρκεια των απεργιών του Δεκεμβρίου του 2019. Θα μπορούσε να επεκταθεί σε ένα ποσοστό από 30 μέχρι 45% των θέσεων εργασίας στο μέλλον.
[vii] «Αν η επιχείρηση θέλει να προχωρήσει σε μεγαλύτερη μετεγκατάσταση της παραγωγής, μπορεί να το κάνει, αλλά αυτό δεν μπορεί να είναι μόνο απόφαση των επιχειρήσεων, πρέπει να είναι και επιλογή της κοινωνίας», εκτίμησε το αφεντικό της PSA στις 6 Μαρτίου. Βλ. Fanny Guinochet, ό.π..
[viii] Ο Εργασιακός Νόμος και τα Διατάγματα του Μακρόν δίνουν ήδη τη δυνατότητα για παράκαμψη πολλών διατάξεων του Εργατικού Δικαίου.
[ix] (σ.τ.μ.) Εδώ οι σύντροφοι/ισσες αναφέρονται στην κατάσταση έκτακτης ανάγκης που κηρύχθηκε μετά τις επιθέσεις των ισλαμιστών το 2015.
[x] Δηλαδή μακροπρόθεσμα λιγότερο αποτελεσματικές για τον έλεγχο του πληθυσμού και επομένως εν τέλει λιγότερο δυσμενείς για τους προλετάριους.
[xi] Στη Νότια Κορέα, και όπως φαίνεται και σε ορισμένες πόλεις της Κίνας, τα προσωπικά δεδομένα των ασθενών αναρτώνται στο διαδίκτυο και μπορούν να ελεγχθούν από το σύνολο του πληθυσμού. Είναι επομένως δυνατό να ελεγχθεί σε πραγματικό χρόνο πού βρίσκονται οι φορείς και προς τα πού κινούνται. Αυτά τα δεδομένα ιχνηλάτησης συλλέγονται μέσω των λήψεων των καμερών επιτήρησης και μέσω της ανάλυσης των δεδομένων των τραπεζικών καρτών και των τηλεφώνων των ασθενών. Αν αρνηθούν να μοιραστούν αυτές τις πληροφορίες, οι απείθαρχοι ασθενείς διακινδυνεύουν να καταδικαστούν σε φυλάκιση έως δύο ετών. Όταν το τεστ ενός ασθενή βγαίνει θετικό, αποστέλλονται μηνύματα ειδοποίησης στους φίλους και την οικογένειά του. Βλ. «Coronavirus : en Corée du Sud, les malades sont suivis à la trace et en temps réel sur internet, lci.fr, 23 Μαρτίου 2020. Πάνω σε αυτό το ζήτημα και για μια πολύ ζοφερή προοπτική των πραγμάτων βλ. Το άρθρο του Gideon Lichfield, «Il n’y aura pas de retour à la normale», terrestres.org, 24 Μαρτίου 2020.
[xii] Αν η οικονομική κρίση στην οποία βρίσκεται αυτή την περίοδο το κόμμα της Λεπέν (Rassemblement National) οδηγήσει στη διάλυσή του βάσει δικαστικής απόφασης και στον αποκλεισμό του από τις εκλογές θα ανοίξει το κουτί της Πανδώρας και θα αυξηθεί πολύ η αβεβαιότητα. Όλα θα είναι ανοιχτά από εκλογική άποψη.
[xiii] Thibaut Le Gal, «Coronavirus : “Après la peste noire, la société médiévale n’a pas tiré les leçons de la crise”, rappelle l’historienne Claude Gauvard», 20minutes.fr, 27 Μαρτίου 2020.
[xiv] Δεν θα πρέπει να παρερμηνευθεί η «κριτική» μας στο κίνημα των Κίτρινων Γιλέκων. Δείτε για παράδειγμα το κείμενο Tristan Leoni, Sur les Gilets jaunes. Du trop de réalité, που είναι διαθέσιμο στην ηλεκτρονική διεύθυνση ddt21.noblogs.org. (σ.τ.μ.) Μια σύνοψη των βασικών θέσεων αυτού του άρθρου περιλαμβάνεται στο κείμενο του Ζιλ Ντωβέ, Κίτρινο, Κόκκινο, Τρικολόρ ή Τάξη και Λαός που μεταφράστηκε και δημοσιεύτηκε στο τρίτο τεύχος του περιοδικού Το Διαλυτικό (https://dialytiko.espivblogs.net/2020/03/27/dauve275/).